بیوگرافی محمدرضا شجریان و همسرانش | بررسی آثار +تصاویر

محمدرضا شجریان در میان دوستداران خود با عنوان «استاد آواز ایران» و «خسروِ آواز ایران» نیز شناخته می شود. برخی او را مهم ترین چهرهٔ موسیقی سنتی ایران و یکی از نمادهای مهم فرهنگ و موسیقی ایران زمین می دانند. شجریان از آوازه ای بین المللی نیز برخوردار بود. با تانما همراه ما باشید.

محمدرضا شجریان متولد ۱ مهر سال ۱۳۱۹ در مشهد است. او موسیقی دان و خوانندهٔ سبک اصیل ایرانی بود. وی همچنین خوش نویس در خطِ نستعلیق، رئیس شورای عالی خانه موسیقی ایران، بنیان گذار گروه شهناز و آفریننده چند ساز موسیقی بود. در تانما با بیوگرافی محمدرضا شجریان این خواننده ی اصیل ایرانی بیشتر آشنا شوید.

زندگینامه محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان آواز خواندن را از کودکی آغاز کرد و با توجه به استعداد و صدای خوبش، تحت آموزش پدر، که خود قاری قرآن بود، مشغول به پرورش صدای خویش شد.

در سال ۱۳۳۱، برای نخستین بار، صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش شد. وی در سال ۱۳۳۸ به دانش سرای مقدماتی مشهد رفت و برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد. شجریان در قرائت قرآن نیز فعالیت داشت و دعای ربنا،نامدارترین تلاوت قرآنی او بود.

پس از دریافت دیپلم دانش سرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا شد و فراگیری این ساز را نزد جلال اخباری شروع کرد.

او سال ۱۳۴۶ در تهران با احمد عبادی آشنا شد و همچنین در کلاس اسماعیل مهرتاش شرکت کرد. در همین سال برای آموختن خوشنویسی در انجمن خوش نویسان ایران نزد ابراهیم بوذری رفت. شجریان از سال ۱۳۴۷، خوشنویسی را نزد حسن میرخانی ادامه داد و در سال ۱۳۴۹، درجهٔ ممتاز را در خوشنویسی به دست آورد.

محمدرضا شجریان تا سال ۱۳۵۰ به خاطر این که پدرش می خواست خانوادهٔ آن ها (شجریان) بیشتر با قرائت قرآن و چهرهٔ مذهبی شناخته شوند، با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همکاری می کرد، ولی بعد از آن پدرش به او اجازهٔ استفاده از نام اصلی اش را داد. وی تا سال ۱۳۴۷ در استخدام آموزش و پرورش بود و پس از مدت زمانی تدریس و مدیریت مدارس، به وزارت منابع طبیعی انتقال یافت. وی در مدت خدمت در آموزش و پرورش در رادکان از توابع چناران به تدریس پرداخت و مدتی در این شهر سکونت داشت.

در سال ۱۳۵۰ با فرامرز پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیف های آوازی را نزد وی دنبال کرد. در سال ۱۳۵۱ در برنامه گل ها با نورعلی خان برومند آشنا شد و شیوهٔ آوازی حسین طاهرزاده را نزد او آموخت. از سال ۱۳۵۲ نزد عبدالله دوامی ردیف آوازی ایشان و شیوه های تصنیف خوانی را فرا گرفت. در همین سال، به همراه گروهی از هنرمندان همچون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ فر، حسین علیزاده ، جلال ذوالفنون و داوود گنجه ای، به عضویت مرکز حفظ و اشاعهٔ موسیقی به سرپرستی داریوش صفوت درآمد.

در آن زمان تصنیف داروَگ را که مربوط به آهنگی از محمدرضا لطفی بر روی شعری از نیمایوشیج بود اجرا کرد. تصنیف داروَگ از اولین تصنیف هایی است که در آن شعر نو به کارگیری شده است. از جمله تصنیف های شجریان که به زبان محاوره ای هستند، می توان به تصنیف مگه نه (شعر بیژن سمندر، آهنگ از عطاالله خرم) اشاره کرد که در همان دوران اجرا شده است.

اجرای زندهٔ راست پنجگاه در سال ۱۳۵۴ در جشن هنر شیراز به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ فر، که بعدها در یک آلبوم موسیقی با همین نام منتشر شد، مورد استقبال واقع شد. در آن زمان راست پنج گاه به ندرت اجرا می شد و این دستگاه در حال فراموش شدن بود.

در جوانی

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۵۶ در مسابقهٔ تلاوت قرآن کشوری، رتبهٔ نخست را به دست آورد. و در اسفند ماه سال ۱۳۵۷ شرکت دل آواز را بنیان گذاری کرد.

شجریان در سال ۱۳۵۷ همانند بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمان های دولتی (مثل رادیو)، به دلیل ابتذال فرهنگی ادامه نداد.

البته سایر هنرمندان (گروه های شیدا و عارف) و رئیس بخش موسیقی رادیو در آن زمان، هوشنگ ابتهاج نیز آن زمان از رادیو پس از واقعهٔ ۱۷ شهریور به نشانهٔ اعتراض خارج شدند.

پس از این اتفاق محمدرضا لطفی کانون چاووش را با حمایت هوشنگ ابتهاج بنیان گذاری کرد. بیش تر اعضای کانون چاووش همان اعضای گروه های شیدا و عارف بودند. در آن زمان، محمدرضا شجریان به همراه شهرام ناظری در چند آلبوم مشترک از کانون چاووش آواز خواندن را بر عهده گرفتند که بیش تر محتوای آن ها انقلابی و میهنی بود.

از میان آلبوم های مشترک شجریان و ناظری می توان به چاووش ۲ اشاره کرد که شامل دو سرود بسیار معروف شب نورد و آزادی نام برد. شجریان در مصاحبه با بی بی سی گفته بود که در آن زمان زیاد انقلابی نبوده (هرچند دولت قبلی را نیز قبول نداشته)، اما چون دوستان او (اعضای کانون چاووش) فعالیت انقلابی داشتند او نیز با آن ها همکاری کرده.

یکی از سرودهای شناخته شده، چاووش ۶ (امروزه با نام سپیده شناخته می شود) است که مربوط به کنسرت گروه شیدا با آواز شجریان و به سرپرستی لطفی است و در آذر ۱۳۵۸ در دانشگاه ملی اجرا شده که یک اجرا با محتوای انقلابی بوده. جمعیت بسیاری در این کنسرت حضور داشتند و تصنیف معروف سپیده (ایران ای سرای امید) که مربوط به شعری از هوشنگ ابتهاج و آهنگی از محمدرضا لطفی است در همان کنسرت اجرا شده است. البته در آن زمان گروه به فکر ضبط اجرا نبود و به صورت اتفاقی کیوان ابتهاج (پسر هوشنگ ابتهاج) این اثر را ضبط کرد.

او از آن زمان به بعد در خانه به تحقیق و تدوین ردیف های آوازی پرداخته و به آموزش شاگردان قدیمی اش همت گماشت. برخی از آلبوم های چاووش امروزه تصحیح شده اند و مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا با تغییر نام آن را زیر نظر محمدرضا لطفی بازنشر کرده اند. از این آثار چاووش های ۱ (به یاد عارف)، ۶ (سپیده) و ۹ (جان جان) باحضور شجریان تصحیح شده و با تغییر نام بازنشر شده اند.

وی در سال ۱۳۵۸ دعای ربنا (برخی آیات قرآن که شجریان آن ها را با صوت خوانده) و مناجات مثنوی افشاری را به صورت بداهه و بدون تمرین خواند، ابتدا به قصد این که به هنرجویان آموزش دهد و بهترین را در ماه رمضان برای افطار پخش کنند اما رادیو همان اجرای خودش را پخش کرد و این دعا به مدت سی سال از اصلی ترین برنامه های رادیو در ماه رمضان بودند. بعدها، دعای ربنای شجریان را سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری به عنوان اثر ملی ثبت کرده است.

دهه 60

در فاصله سال های دههٔ ۱۳۶۰، شجریان همکاری گسترده ای را با پرویز مشکاتیان آغاز کرد که حاصل آن آلبوم هایی چون بیداد، آستان جانان، سرّ عشق (ماهور)، نوا، دستان، گنبد مینا، دود عود، جان عشاق و قاصدک بود. در این سال ها به همراه گروه عارف به سرپرستی مشکاتیان کنسرت هایی را در خارج از ایران اجرا کرد.

از میان این آثار، آلبوم بیداد به خاطر متأثر بودن محتویات آن از شرایط اجتماعی و سیاسی ایران در اوایل انقلاب و دههٔ ۱۳۶۰ و داشتن حالت اعتراضی بسیار در میان عموم مردم مورد استقبال قرار گرفت. خود محمدرضا شجریان نیز در مصاحبه با بی بی سی گفته بود که این اثر بیانگر اعتراض آن ها به آن شرایط و پیگیری وعده های عملی نشدهٔ حکومت بوده است.

دهه 70

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۰ با همکاری داریوش پیرنیاکان، مرتضی اعیان و جمشید عندلیبی، کنسرت هایی را در تور اروپا و آمریکا برگزار کرد که آلبوم های پیام نسیم، دل مجنون و سرو چمان حاصل این اجراها هستند.

در سال ۱۳۷۱ با همکاری گروه آوا آلبوم آسمان عشق را منتشر کرد. مدتی بعد آلبوم مربوط به کنسرت پاریس سال ۱۳۷۲ محمدرضا شجریان به همراه محمدرضا لطفی و مجید خلج در قالب آلبوم چشمه نوش به بازار عرضه شد.

شجریان مدتی بعد آلبوم های بهاریه، جان عشاق و گنبد مینا که حاصل همکاری خودش با پرویز مشکاتیان در سال های دهه ۱۳۶۰ هستند را منتشر کرد. آلبوم قاصدک که آخرین همکاری شجریان با مشکاتیان است نیز در همین دوران اجرا شد اما هیچگاه به صورت رسمی و با کیفیت مناسب به بازار نیامد. آلبوم یاد ایام که حاصل کنسرت آمریکا در تابستان ۱۳۷۱ بود و این اثر اولین آلبوم منتشر شده از همکاری محمدرضا شجریان با پسرش، همایون شجریان بود.

یاد ایام در سال ۱۳۷۴ انتشار یافت. مدتی بعد آلبوم رسوای دل با همکاری گروه آوا منتشر شد. وی در سال ۱۳۷۵ نیز در آلبومی با آهنگ سازی مجید درخشانی تحت عنوان در خیال همکاری کرد. در سال ۱۳۷۶ آلبوم های معمای هستی با همکاری محمدرضا لطفی، عبدالنقی افشارنیا و همایون شجریان و عشق داند که مربوط به بداهه خوانی و بداهه نوازی به همراه محمدرضا لطفی در سال ۱۳۵۹ بود، منتشر شدند.

همچنین در این سال، آلبوم شب وصل با همکاری داریوش طلایی، سعید فرج پوری و همایون شجریان به بازار عرضه شد. شجریان در سال ۱۳۷۷، آلبوم شب، سکوت، کویر را با آهنگ سازی کیهان کلهر منتشر کرد که بر اساس موسیقی مقامی شمال خراسان با آواز محلی است؛ و در آن برخی سازهای محلی نیز استفاده شده اند.

حاج قربان سلیمانی در این اثر به هنرمندی پرداخته است. محمدرضا شجریان کمی بعد نیز یک بار دیگر با گروه آوا همکاری کرد که حاصل آن دو آلبوم آهنگ وفا و آرام جان بودند.

شجریان با همکاری حسین یوسف زمانی آلبوم بوی باران را در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد و از سال ۱۳۷۹، همکاری خود را با حسین علیزاده، کیهان کلهر و پسرش همایون آغاز کرد و این همکاری تا اوایل دهه ۱۳۸۰ ادامه داشت. اولین آلبوم حاصل این همکاری زمستان است بود که در سال ۱۳۷۹ به صورت زنده در کالیفرنیا، اجرا و ضبط شد و سپس به بازار آمد. آلبوم زمستان است بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث اجرا شده است.

دهه 80

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۱ دو آلبوم بی تو به سر نمی شود و فریاد را منتشر کرد که با همکاری حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان اجرا شده بودند. این دو آلبوم نامزد جایزه گرمی شدند.این گروه چهار نفره در زمستان سال ۱۳۸۲ نیز جهت کمک به زلزله زدگان بم در تهران کنسرتی برگزار کردند که با نام هم نوا با بم شناخته می شود.

وی درآمد حاصل از فروش دی وی دی این کنسرت را به پروژهٔ باغ هنر بم که خودش آن را تأسیس کرده بود، اختصاص داد. شجریان، علیزاده، کلهر و همایون شجریان در پاییز ۱۳۸۴ نیز یک کنسرت برگزار کردند که حاصل آن آلبوم های ساز خاموش و سرود مهر بود و پس از آن دیگر این چهار نفر با یکدیگر همکاری نکردند.

از سال ۱۳۸۶، محمدرضا شجریان به همکاری با گروه آوا پرداخت و کنسرت هایی در تهران، اصفهان، اروپا، آمریکا و کانادا اجرا کرد. در این دوران، دو اثر به نام های غوغای عشق بازان (آلبوم صوتی) و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا (آلبوم تصویری) به همراه گروه آوا اجرا و به بازار عرضه شد.

در همین سال مادر شجریان در گذشت و وی در مراسم ختم مادرش پس از ۳۰ سال، دعای ربنا را دوباره خواند. شجریان در این دوره به همراه پسرش همایون شجریان موسیقی اصیل و سنتی ایرانی را ترویج و اشاعهٔ می دهد. پس از برگزاری کنسرت شجریان در ونکوور کانادا، گلوب اند میل، شجریان را افسانهٔ موسیقی شرق معرفی کرد.

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۷ یک گروه موسیقی بنیان گذاری کرد و آن را به افتخار جلیل شهناز (نوازندهٔ نامی تار)، گروه شهناز نامید. از جمله اعضای این گروه می توان به مژگان شجریان (دختر او) و مجید درخشانی (نوازنده تار و سه تار) اشاره کرد. از آن زمان به بعد، محمدرضا شجریان با این گروه فعالیت داشته است.

یکی از ویژگی های مهم این گروه موسیقی، استفاده از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان است که برخی از آن ها ویژگی هایی دارند که آن ها را مناسب جایگزین با سازهای غربی همچون ویولون می کند.

پس از دهمین دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری ایران، محمدرضا شجریان در نامه ای به عزت الله ضرغامی از وی خواست تا از پخش آثار او در صدا و سیما خودداری کند. وی گفت: «سرودهایی که خوانده به ویژه سرود ایران، ای سرای امید متعلق به سال های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ بوده و هیچ ارتباطی با شرایط کنونی ندارد». وی اعلام کرد سازمان صدا و سیما هیچ نقشی در تهیه این آثار نداشته و به حکم قانون و شرع از این سازمان خواسته صدا و آثار او را در هیچ یک از واحدهای رادیو و تلویزیون پخش نکند.

البته همزمان در آن نامه، شجریان دعای «ربنا» و «مناجات افشاری» خود را به ملت ایران تقدیم و تأکید کرد حساب این دو اثر از بقیه آثارش جداست. اما پس از شکایت رسمی وی از صدا و سیما عده ای از مدیران صدا و سیما اعلام کردند دیگر حتی دعای ربنای ایشان را هم پخش نمی کنیم.

محمدحسین صوفی، معاون صدای سازمان نیز اعلام کرد: «از این پس حتی در ماه رمضان صدای محمدرضا شجریان از شبکه های رادیویی پخش نمی شود». محمدرضا شجریان در گفتگو با بی بی سی گفت: «در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی نژاد، خس و خاشاک به حرکت درآمده اند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای من صدای خس و خاشاک است و همیشه هم برای خس و خاشاک خواهد بود».

در همین دوران شجریان تک آهنگ زبان آتش را در حمایت از معترضان و در پی اعتراضات سال ۱۳۸۸ با آهنگ سازی خودش و تنظیم مجید درخشانی و شعر فریدون مشیری منتشر کرد. پس از این اتفاقات، پخش دعای ربنا نیز در صدا و سیما ممنوع شد.

در سال ۱۳۸۹، محمدرضا شجریان به همراه گروه شهناز یک تور کنسرت جهانی برگزار کرد که دو مورد از این کنسرت ها منتشر شده اند. کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و اثر دیگر کنسرتی در لندن است که بی بی سی به صورت رسمی پخش کرد. مجید درخشانی (سرپرست گروه شهناز)، این دو کنسرت را از موفق ترین کنسرت های این گروه می داند که در آن بسیاری از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان مورد استفاده قرار گرفته اند.

آلبوم های بی تو به سر نمی شود، فریاد، هم نوا با بم، جام تهی، ساز خاموش، سرود مهر، غوغای عشق بازان، کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، آه باران و رندان مست همگی در دههٔ ۱۳۸۰ را شرکت دل آواز منتشر کرد.

دهه 90

محمدرضا شجریان آلبوم صوتی مرغ خوش خوان و دو آلبوم تصویری کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در تهران که مربوط به همکاری او با گروه شهناز بود را در اوایل دههٔ ۱۳۹۰ منتشر کرد. پس از آن، به صورت موقت با برادران پورناظری (تهمورس پورناظری و سهراب پورناظری) همکاری کرد که حاصل آن آلبوم رنگ های تعالی است.

البته این اثر به صورت رسمی منتشر نشده، بلکه بر روی اینترنت پخش شده است. محمدرضا شجریان، بعد از آن، همکاری با برادران پورناظری را قطع کرد و در سال ۱۳۹۳ یک بار دیگر به همراه گروه شهناز و با حضور سعید فرج پوری یک تور کنسرت جهانی با عنوان سرگشتگان عشق برگزار کرد.

سال ۱۳۹۱، شجریان به تبریک زادروز بهرام بیضایی به خانهٔ وی در کالیفرنیا رفت؛ و بهار سال بعد در آواخوانیِ آرش بیضایی در دانشگاه استنفورد حضور یافت.

در سال ۱۳۹۴ حسین نوش آبادی اعلام کرد که محمدرضا شجریان برای برگزاری کنسرت ممنوعیت قانونی دارد. شجریان در هفتم شهریور ۱۳۹۴ به علت عوارض ناشی از سرماخوردگی، در بیمارستان کسری بستری شد.

در روز پنجم مهرماه ۱۳۹۵، آلبوم طریق عشق اثر مشترک محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان منتشر شد و همایون شجریان آن را در تالار وحدت رونمایی کرد.

در گذشت

محمدرضا شجریان در پیام ویدئویی برای تبریک نوروز ۱۳۹۵ با چهره ای دگرگونه و موهای بسیار کوتاه حاضر شد. برخی سایت ها از ابتلای او به سرطان کلیه خبر دادند.

همچنین بخوانید:

بیوگرافی کامل همایون شجریان | بررسی آثار +تصاویر

بهرام بیضایی پس از مشاهدهٔ این ویدئو متأثّر شد و شعری برای شجریان سرود که در زادروزش در یکُمِ مهرماه ۱۳۹۵ با این مطلع منتشر شد: روزِ غم باز به نوروز اُفتاد دشمنِ عشق چُو پیروز اُفتاد!

از اوایل بهمن سال ۱۳۹۸، وضعیت ریه های او به وخامت گرایید که منجر به بستری شدن در بیمارستان برای عمل جراحی به منظور «تعبیه راه عروقی جهت دارو رسانی راحت تر و مؤثرتر» شد. اما بیست روز پس از مرخص شدن شجریان از بیمارستان، مشکلات تنفسی مجدداً او را در روز پنج شنبه ۱ اسفند ۱۳۹۸ راهی بخش مراقبت های ویژه بیمارستان کرد و تا فروردین ۱۳۹۹ در بیمارستان باقی ماند. پس از آن مراقبت ویژه از محمدرضا شجریان در خانه ادامه یافت تا روز شنبه، ۲۵ مرداد ۱۳۹۹، که با افت سطح هوشیاری، افت فشار خون و شوک عفونی بار دیگر در بخش مراقبت های ویژه بیمارستان جم بستری شد و پس از حدود ۱۰ روز، ۳ مهرماه، از بیمارستان به خانه اش منتقل شد.

محمدرضا شجریان، چهار سال پس از آن که برای آخرین بار جلوی دوربین ظاهر شد و اعلام کرد ۱۵ سال است به بیماری سرطان مبتلاست، روز یکشنبه ۱۳ مهر ۱۳۹۹، به دلیل افت سطح هوشیاری در حدِ کمایِ عمیق به بخش مراقبت های ویژه در بیمارستان جم تهران منتقل شد و عاقبت بعد از ظهرِ پنجشنبه ۱۷ مهر ۱۳۹۹ در ۸۰ سالگی درگذشت.

در ساعت ۱۷ همان روز، همایون شجریان، فرزند وی نیز خبر در گذشت پدرش را در اینستاگرام رسمی خود تأیید کرد و نوشت: «خاک پای مردم ایران به دیار معشوق پرواز کرد».

ساعاتی پس از درگذشت شجریان، در هنگام سخنرانی همایون شجریان مقابل بیمارستان جم، عده ای از حضار شعار «مرگ بر دیکتاتور» سر دادند. آن ها همچنین در شب درگذشت، شعارهای «ننگ ما ننگ ما صدا و سیمای ما» و «دیکتاتور بمیرد شجر هرگز نمیرد» و «مرگ بر دیکتاتور» سر دادند و به ممنوع التصویری وی از سوی صدا و سیما به دلیل مواضع سیاسی اش پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ معترض شدند.

همچنین هواداران او در مقابل بیمارستان تجمع کردند و برای ادای احترام، تصنیف «مرغ سحر» شجریان و دیگر آثاری که او خوانده است را به صورت آواز دسته جمعی خواندند. در همین حال، ویدئوهای به اشتراک گذاشته شده در شبکه های اجتماعی نشان می داد که یگان ویژهٔ نیروی انتظامی به مردم تجمع کننده در رو به روی بیمارستان جم حمله کرده و سعی بر متفرق کردن آن ها داشت. همچنین گزارش هایی در رسانه های اجتماعی از حضور پلیس ضد شورش برای متفرق کردن این تجمع منتشر شد.

مراسم خاکسپاری

افراد سرشناسی چون عبدالوهاب شهیدی، ابراهیم گلستان، محمود دولت آبادی، ایران درودی، حسن روحانی، نچیروان ادریس بارزانی، محمدرضا عارف، فرناز فصیحی، رضا پهلوی، علی لاریجانی، محمدجواد ظریف، سید مصطفی تاج زاده، علی دایی و همچنین بسیاری از مردم در شبکه های اجتماعی به درگذشت وی واکنش نشان داده و از درگذشت وی ابراز تأسف نمودند. همچنین چند سفارتخانه خارجی، از جمله سفارت فرانسه در ایران نیز درگذشت او را تسلیت گفتند.

پیکر شجریان صبح روز ۱۹ مهر ۱۳۹۹ نزدیک آرامگاه فردوسی به خاک سپرده شد. پیکر او با نوای ربنا به محل دفن رسید و پیش از خاکسپاری، همایون و مژگان شجریان به همراه جمعیت مرغ سحر را با گریه خواندند. ورود به محوطه دفن ممنوع اعلام شد و ترافیک سنگینی در راه به وجود آمد. همچنین در شبکه های اجتماعی گفته شد که نیروی انتظامی مسیرهای ورودی به مشهد و توس را بسته و نیروهای امنیتی حضور سنگینی در مراسم داشتند.

در فروردین ۱۳۹۸ اعضای شورای شهر تهران با پیشنهاد نامگذاری یک خیابان به نام «محمدرضا شجریان» موافقت کردند. در این جلسه، تغییرِ نام بلوار فلامک جنوبی و شمالی در منطقه ۲ تهران به نام «محمدرضا شجریان» به تصویب رسید.

وی علاوه با اشعار کلاسیک شاعرانی چون حافظ، سعدی، مولانا، عطار، باباطاهر و خیام، در برخی کنسرت ها و کارهای خود از «شعر نو» شاعرانی چون فریدون مشیری، نیما یوشیج ، سهراب سپهری، محمدرضا شفیعی کدکنی، مهدی اخوان ثالث و هوشنگ ابتهاج استفاده کرده است. از جمله کارهای مشترک او گزیده ای است از رباعیات خیام با صدای شجریان و رباعی خوانی احمد شاملو.

همچنین، وی تعدادی از دعاهای قرآنی را در اثر مشهور به دعای ربّنا خوانده است که در هنگام افطارهای ماه رمضان از صدا و سیمای ایران پخش می شد. همچنین بعد از درگذشت پدرش که از استادان و قاریان مشهور قرآن در مشهد بود برخی از تلاوت های قرآن خود را با عنوان به یاد پدر در دو سی دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) منتشر کرد.

نامگذاری یک خیابان به نام «شجریان»

ازدواج محمدرضا شجریان

همسران محمدرضا شجریان

شجریان در سال ۱۳۴۰ با فرخنده گل افشان ازدواج کرد که حاصل آن سه دختر به نام های فرزانه شجریان (راحله)، افسانه (همسر پرویز مشکاتیان) و مژگان و یک پسر (همایون) بود.

پس از دو سال ، فرزانه اولین فرزند محمدرضا شجریان متولد شد. دومین فرزند هم به نام افسانه در سال 1344 به دنیا آمد. مژگان سومین فرزند این خانواده هنرمند در سال 1348 به دنیا آمد و آخرین فرزند محمدرضا شجریان و فرخنده گل افشان هم همایون بود که روز 31 اردیبهشت سال 1354 به دنیا آمد.

این زوج در سال 1370 از هم جدا شدند.

محمدرضا شجریان پس از طلاق از فرخنده گل افشان، در حدود ۵۳ سالگی و در سال ۱۳۷۱ با کتایون خوانساری ۲۶ ساله ازدواج کرد. حاصل ازدواج دوم او پسری به نام رایان است که در سال ۱۳۷۶ در کانادا متولد شده است.

خانواده محمدرضا شجریان

مژگان شجریان در رشته نقاشی مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد ارتباط تصویری (گرافیک) دارد. همسر او محمدعلی رفیعی (مدیر برگزاری کنسرت های شجریان پدر و پسر) است و ثمره ازدواجشان سه فرزند؛ دخترشان مهر که پیانو می نوازد و پسرانی دوقلو به نام های سام و سپهر.

همایون فرزند آخر همسر اول استاد از سال 1370، پدر و گروه آوا را در کنسرت های مختلف در سراسر جهان با تنبک همراهی و از سال 1378 به بعد در صحنه کنسرت ها با پدر همخوانی کرد. همایون با گیتا خوانساری ازدواج کرد و ثمره این ازدواج دختری به نام یاسمین است.

حواشی محمدرضا شجریان

در پی حوادث سال 88 شجریان با یک نامه انتقادی به ضرغامی رئیس صدا و سیما استفاده از سروده های انقلابی بخصوص سرود ایران ، ای سرای امید را غیر شرعی خواند و خواستار توقف پخش این آثارش شد.

مدتی بعد آهنگ زبان آتش را خواند که بعد از آن پخش دعای ربنا او نیز در صدا و سیما ممنوع شد و از اجرای کنسرت های او در ایران جلوگیری گردید.

محمدرضا شجریان در همراهی با مردم در اعتراضات سال ۱۳۸۸ تصنیف زبان آتش را خواند. وی با اینکه می گفت سیاسی نیست، آثارش ناخودآگاه با سیاست، گره خورده است.

آثار محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان در خوشنویسی

محمدرضا شجریان علاوه بر آوازخوانی، علاقهٔ زیادی به خوشنویسی ایرانی دارد. او از سال ۱۳۴۴ به فراگیری خط نستعلیق نزد ابراهیم بوذری و حسین میرخانی پرداخت. او در حال حاضر دارای درجه ممتاز در خط نستعلیق است. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۹ آثار خطاطی خود را در نمایشگاهی در تالار وحدت به همراه منتخبی از خوش نویسان معاصر به نمایش گذاشت.

تلاوت قرآن

محمدرضا شجریان اولین بار نزد پدرش (مهدی شجریان) که خود از قاریان مشهد بود، قرائت قرآن را فرا گرفت. او برای اولین بار در ۱۲ سالگی به تلاوت قرآن در رادیو مشهد پرداخت. محمدرضا شجریان تا قبل از سال ۱۳۴۶ که به تهران مهاجرت کرد، به صورت افتخاری در رادیو مشهد قرآن می خواند. پدر او با آواز خواندن پسرش موافق نبود و محمدرضا شجریان به همین دلیل تا چهار سال در رادیو تهران با نام «سیاوش بیدگانی» آواز خواند.

محمدرضا شجریان در مصاحبه با بی بی سی گفته بود که پدر او می خواست خانوادهٔ آن ها (شجریان) بیشتر با چهرهٔ مذهبی شناخته شود و محمدرضا شجریان برای این که پدرش را ناراحت نکند از نام مستعار «سیاوش بیدگانی» استفاده کرد تا این که مهدی شجریان با احمد عبادی، نوازندهٔ نامی سه تار ملاقات کرد و پس از این ملاقات، رضایت داد تا پسرش با نام اصلی آواز بخواند.پس از آن محمدرضا شجریان در کنار آوازخوانی، قرائت قرآن را نیز ادامه داد.

وی در سال ۱۳۵۶ در مسابقهٔ تلاوت قرآن کشوری، رتبهٔ نخست را به دست آورد. همچنین در مسابقات بین المللی تلاوت قرآن در سال ۱۳۵۷ (تابستان ۱۹۷۹) در مالزی، هنگامی که قاری ایرانی قادر به شرکت در مسابقه نبوده، محمدرضا شجریان بدون هماهنگی و آمادگی قبلی، به عنوان نماینده ایران در مسابقه شرکت می کند و رتبه دوم جهان را به دست می آورد.

در سال ۱۳۵۸ چهار آیه برگرفته از آیات قرآن را با صوت خواند و این آیات (که تمامی آن ها با واژهٔ «ربنا» شروع می شدند)، در ماه رمضان در برنامه افطار پخش شدند و به نام دعای ربنای شجریان معروف شدند. دعای ربنا به همراه مناجات مثنوی افشاری (این دهان بستی دهانی باز شد) باصدای شجریان به مدت ۳۰ سال از اصلی ترین برنامه های رادیو و تلویزیون برای ماه رمضان بودند. محمدرضا شجریان دعای ربنا را متعلق به مردم معرفی کرده و حتی هنگامی که صدا و سیما را از پخش آثار منع کرد، پخش دعای ربنا را به عنوان یک مورد استثناء منع نکرد.

یک مجموعه تلاوت قرآن به نام به یاد پدر وجود دارد که در قالب ۲ سی دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) انتشار یافته و مربوط به برخی تلاوت های محمدرضا شجریان بین سال های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۱ است. محمدرضا شجریان این اثر را پس از درگذشت پدرش، مهدی شجریان برای یادبود او در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد. این مجموعه شامل تلاوت سوره های قصص، انعام، فجر، بلد، فتح و نمل است و البته شجریان در به یاد پدر ۲ دعای ربنا را نیز اضافه کرد.

او در مصاحبه با بی بی سی گفته بود که هنگامی که در زمینهٔ آواز آلبوم هایی را منتشر می کرد، پدرش سفارش های زیادی به او می کرده که در کنار آواز چند مجموعه قرائت قرآن نیز منتشر کند اما او به خاطر پیشگیری از سوءتفاهم ها این کار را نمی کرده؛ اما پس از وفات پدرش به این فکر بوده که باید به حرف او عمل می کرده و برای همین برخی از تلاوت هایش را در مجموعهٔ به یاد پدر منتشر می کند.

همچنین فیلمی از قرائت قرآن محمدرضا شجریان در مراسم پدرش بر روی فضای مجازی منتشر شده است که در آن بخشی از سورهٔ الرحمن را تلاوت می کند. البته این فیلم ناقص بوده و کامل آن منتشر نشده است و تنها فیلمی است که مربوط به قرائت قرآن محمدرضا شجریان در دسترس است.

شاگردان محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان در زمینهٔ آواز شاگردان بسیاری را تعلیم داده است که برخی از معروف ترین آن ها عبارت اند از

معصومه مهرعلی
حسام الدین سراج
مظفر شفیعی
قاسم رفعتی
همایون شجریان
ایرج بسطامی
علی رستمیان
محسن کرامتی
علی جهاندار
حمیدرضا نوربخش
سینا سرلک
محمد اصفهانی

سازهای ابداعی

برخی از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است. وی در اردیبهشت ۱۳۹۰ در نمایشگاه در تهران این سازها را رسماً به نمایش عمومی درآورد. برخی این سازها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه، سبو و...

نمایشگاه سازهای ابداعی شجریان ۱۳۹۰ نمایشگاهی از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان است که در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۰ در تالار بهارخانه هنرمندان افتتاح گردید.

تولید سازهای ابداعی به دست شجریان با انتقاد زیادی مواجه شد و در نشستی با حضور کارشناسانی همچون: جلال ذوالفنون، جمال سماواتی، حسین علیزاده، داریوش طلایی و… مورد نقد قرار گرفت. همچنین سجاد پورقناد در گفت و شنودی با حضور موافقان سازهای شجریان، به نقد این سازها پرداخت.

پروژه باغ هنر بم

بعد از زلزله بم در دی ماه ۱۳۸۲ محمدرضا شجریان برای حمایت و همدردی با مردم زلزله زده بم در تهران چند نوبت به اجرای کنسرت هم نوا با بم پرداخت، او عواید کنسرت ها و فروش لوح های فشرده آن را به کمکی برای ایجاد باغ هنر بم که پایه گذار آن بود اختصاص داد، روند تکمیل پروژه باغ به کندی پیش رفت و با سنگ اندازی برخی مسوولین شجریان از ادامه این کار دلسرد و از این کار کنار کشید، او در نامه ای به رئیس شورای شهر وقت در سال ۱۳۸۸ نوشت: ماه ها است که توان ما به جای پیشبرد پروژه، به رفع حاشیه ها و مشکلات برخاسته از آن معطوف شده است. من دیگر توان مقابله با این همه موانع و دشواری های ناروای ایجاد شده را ندارم و از آن جایی که ابتدا با شورای محترم شهر بم طرف بودیم، اکنون نیز رسماً این پروژه را به همان شورا تحویل می دهیم."

مشخصات پروژه باغ هنر بم

در جنوب غربی شهر بم با ۷ هزار متر مربع زیر بنا با در نظر گرفتن سازه هایی مانند مدرسه موسیقی، گالری ها، کتاب خانه هنری، واحدهای تجاری و فرهنگی و سالن اجتماعات.
به گفته مجریان پروژه باغ هنر بم، سعی شده است در طراحی، از مفاهیم معماری اصیل و بومی ایرانی با تأکید بر ملاحظات اقلیمی و منطقه ای استفاده شود. اجرای این پروژه پس از زلزله شهر بم در سال ۱۳۸۲ آغاز و ایجاد فضایی فرهنگی و هنری در بم در کنار تقویت و ایجاد روحیه ای تازه در بین ساکنان بم، هدف اصلی اجرای آن اعلام شده بود. مردم نیز برای ساخت و پیشرفت پروژه کمک هایی مالی کردند.

با انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ و انتخاب مجدد شوراهای شهر فضای پیشین جای خود را به آرامش نسبی داد. رئیس شورای شهرستان بم دربارهٔ پروژه باغ هنر بم می گوید: این پروژه را محمدرضا شجریان بعد از زلزله شهرستان بم برای کمک به مردم آسیب دیده شروع کرد حالا امیدواریم بعد از تغییر مدیریت شورای شهر بار دیگر همراهی وی را با پروژه ای که خود سنگ های اولش را گذاشت شاهد باشیم.

همچنین بخوانید:

بیوگرافی کامل مژگان شجریان | بررسی آثار +تصاویر

فهرست آثار

آلبوم های محمدرضا شجریان

برخی آلبوم های زیر، آثار مشترکی بین محمدرضا شجریان با شهرام ناظری یا همایون شجریان هستند. در بین این آثار آهنگ سازانی چون محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان، حسین علیزاده و فرامرز پایور حضور دارند.

رباعیات خیام (۱۳۵۱)
چاووش ۱ (به یاد عارف) (۱۳۵۶)
گلبانگ شجریان (۱۳۵۷)
چاووش ۲ (۱۳۵۷)
سپیده (چاووش ۶) (۱۳۵۸)
چاووش ۷ (۱۳۵۸)
جان جان (چاووش ۹) (۱۳۵۸)
راز دل (۱۳۵۸)
انتظار دل (۱۳۵۸)
پیوند مهر (۱۳۶۳)
آستان جانان (۱۳۶۴)
بیداد (۱۳۶۴)
سرّ عشق (ماهور) (۱۳۶۵)
نوا، مرکب خوانی (۱۳۶۵)
دستان (۱۳۶۷)
ساز قصه گو و کنسرت بزرگداشت حافظ (۱۳۶۷)
دود عود (۱۳۶۸)
دل مجنون (۱۳۶۹–۱۳۷۰)
خلوت گزیده (۱۳۷۰)
پیام نسیم (۱۳۷۰)
سرو چمان (۱۳۷۰)
آسمان عشق (۱۳۷۰)
دلشدگان (۱۳۷۱)
یاد ایام (۱۳۷۱)
چشمهٔ نوش (۱۳۷۲)
بهاریه (۱۳۷۳)
گنبد مینا (۱۳۷۳)
جان عشاق (۱۳۷۴)
پیغام اهل دل (همایون مثنوی) (۱۳۷۴)
در خیال (۱۳۷۵)
رسوای دل (۱۳۷۵)
عشق داند (۱۳۷۶)
شب وصل (۱۳۷۶)
معمای هستی (۱۳۷۶)
چهره به چهره (۱۳۷۷)
شب، سکوت، کویر (۱۳۷۷)
آرام جان (۱۳۷۷)
آهنگ وفا (۱۳۷۸)
بوی باران (۱۳۷۸)
زمستان است (۱۳۸۰)
بی تو به سر نمی شود (۱۳۸۱)
فریاد (۱۳۸۱)
هم نوا با بم (۱۳۸۲)
جام تهی (۱۳۸۳)
ساز خاموش (۱۳۸۶)
سرود مهر (۱۳۸۶)
غوغای عشق بازان (۱۳۸۶)
کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا(۱۳۸۷)
کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز (رندان مست و مرغ خوش خوان) (۱۳۸۷)
آه باران (۱۳۸۸)
زبان آتش (۱۳۸۸)
رندان مست (۱۳۸۸)
کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی (۱۳۸۹)
مرغ خوش خوان (۱۳۹۰)
رنگ های تعالی (۱۳۹۲)
طریق عشق (۱۳۹۵)
خراسانیات (۱۳۹۸)
دیلمان (تاریخ نامشخص)
خوانندهٔ تیتراژ فیلم
دلشدگان (۱۳۷۰)
ابجد (۱۳۸۱)
زمستان است (۱۳۸۴)

آثار بدون انتشار رسمی (خصوصی)

آثار خصوصی محمدرضا شجریان با هنرمندان مختلف که اطلاعات کامل یا دقیقی از بسیاری از این ها در دسترس نیست؛ و فیلم کنسرت های

چهره به چهره (جشن هنر شیراز، سال ۱۳۵۶)

پیام نسیم

یاد ایام

قاصدک

کنسرت به همراه ارکستر ملی ایران به رهبری فرهاد فخرالدینی (باغ موزه چهلستون، تیرماه ۱۳۷۷)

زمستان است

فریاد

کنسرت پاییز ۱۳۸۴ (ساز خاموش و سرود مهر)

البته فیلم کنسرت های راست پنجگاه (جشن هنر شیراز، سال ۱۳۵۴) و کنسرت به همراه گروه شهناز در لندن نیز با وجود این که تلویزیون پخش کرده است اما هیچ ناشری به بازار نداده است.

برنامه های اجرا شده در رادیو

محمدرضا شجریان در بیش تر اجراهای رادیویی خود به علت عدم رضایت پدرش از نام مستعار «سیاوش بیدگانی» استفاده کرده است.شجریان برنامه های متعددی در برنامه های گل ها، گل های رنگارنگ، گل های تازه، گلچین هفته، برگ سبز، یک شاخه گل و برنامهٔ موسیقی ایرانی اجرا کرده است.

کنسرت ها

فهرست برخی از کنسرت های معروف با حضور محمدرضا شجریان

۱۳۹۳ تور بزرگ کنسرت به همراه گروه شهناز در کشورهای مختلف با عنوان سرگشتگان عشق

۱۳۹۲ اجرای رنگ های تعالی به همراه برادران پورناظری

۱۳۸۹ تور بزرگ کنسرت به همراه گروه شهناز در آمریکا، استرالیا، ترکیه، انگلیس و… که از میان آن ها کنسرت در دبی، سالن شیخ راشد (فوریه ۲۰۱۱) شرکت دل آواز آن را به بازار داده است و کنسرت در لندن بی بی سی به صورت رسمی پخش کرده است.

۱۳۸۷ کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز: اجرای زنده آلبوم های رندان مست و مرغ خوش خوان در تهران (پاییز ۱۳۸۷) به همراه گروه شهناز، شرکت دل آواز این کنسرت را مدتی بعد از انتشار آلبوم های استودیویی اش به صورت تصویری به بازار داد.

۱۳۸۶ کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، شامل دو بخش به نام های سخن عشق و غوغای عشق بازان، اجرا به همراه گروه آوا، انتشار: شرکت دل آواز در سال ۱۳۸۷

۱۳۸۴ اجرای زنده آلبوم های ساز خاموش و سرود مهر در تهران (پاییز ۱۳۸۴) به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر

۱۳۸۲ کنسرت هم نوا با بم، اجرا در تهران جهت کمک به زلزله زدگان بم و همدلی و هم دردی با مردم شهر بم، به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر، شرکت دل آواز این کنسرت را در قالب آلبوم تصویری به بازار داده است.

۱۳۸۱ اجرای زندهٔ آلبوم فریاد در لس آنجلس (پاییز ۱۳۸۱) به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر

۱۳۷۹ اجراهای زندهٔ آلبوم زمستان است بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث، به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر در اروپا، آمریکا و کانادا (زمستان ۱۳۷۹)، اجرای کالفرنیا در آلبوم صوتی زمستان است منتشر شده است.

۱۳۷۷ اجرای ارکستر ملی ایران با نود و سه نوازنده به رهبری فرهاد فخرالدینی و آواز محمدرضا شجریان در باغ موزه چهلستون در تیرماه سال ۱۳۷۷ با حضور حسن کسایی، شاه زیدی و فریدون مشیری و علی تجویدی به عنوان مهمانان افتخاری.

۱۳۷۳ آلبوم قاصدک به همراه پرویز مشکاتیان و همایون شجریان، آخرین همکاری شجریان و مشکاتیان، این آلبوم هرگز به صورت رسمی و با کیفیت مناسب ارائه نشد.

۱۳۷۱ اجرای زندهٔ آلبوم یاد ایام در آمریکا به همراه داریوش پیرنیاکان، جمشید عندلیبی و همایون شجریان، اولین اثر با حضور همایون شجریان، این اثر در آلبوم صوتی یاد ایام به بازار آمده است و فیلم آن در فضای اینترنت انتشار یافته است.

۱۳۷۰ اجرای زندهٔ آلبوم پیام نسیم در سوئیس به همراه داریوش پیرنیاکان، جمشید عندلیبی و مرتضی اعیان، آهنگ سازی تمامی قطعات را نیز خود محمدرضا شجریان بر عهده داشته است، این اثر در آلبوم صوتی پیام به بازار آمده است و فیلم آن در فضای اینترنت انتشار یافته است.

۱۳۵۶ اجرای زندهٔ آلبوم چهره به چهره در حافظیه شیراز (جشن هنر سال ۱۳۵۶) به همراه گروه شیدا به سرپرستی و آهنگ سازی محمدرضا لطفی، این اثر در آلبوم صوتی چهره به چهره انتشار یافته است.

۱۳۵۴ اجرای زندهٔ آلبوم راست پنجگاه در حافظیه شیراز (جشن هنر سال ۱۳۵۴) به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ فر، از اولین و از مهم ترین کنسرت های باحضور شجریان، این اثر در آلبوم صوتی راست پنجگاه انتشار یافته است و تلویزیون فیلم آن را هم در همان زمان پخش کرده است.

جوایز و افتخارات محمدرضا شجریان

جایزه بنیاد آقاخان: در فروردین ۱۳۹۸ جشنواره موسیقی بنیاد آقاخان جایزه ویژه «خداوندگار موسیقی» را به محمدرضا شجریان تقدیم کرد. هیئت داوران این جشنواره در بیانیه ای اعلام کرد: علت تقدیم این جایزه به محمدرضا شجریان نقش آفرینی مستمر او در غنی کردن میراث موسیقایی بشر، استادی بی همتای او در موسیقی و تأثیرگذاری اجتماعی او به عنوان یک موسیقی دان و معلم در ایران و خارج از مرزهای این کشور بوده است.در ۱۱ فروردین ۱۳۹۸ مژگان شجریان به نیابت از پدر این جایزه را دریافت نمود.

نشان عالی هنر برای صلح : در شهریور ۱۳۹۶ در پنجمین جشنواره بین المللی «هنر برای صلح» نشان عالی هنر برای صلح سال ۱۳۹۶ به محمدرضا شجریان و ۳ هنرمند دیگر اهداء شد.

نشان شوالیه : نشان شوالیهٔ ملی لیاقت در آیینی رسمی، شامگاه دوم تیر ۱۳۹۳ در سفارت فرانسه در تهران به شجریان اهدا شد. در این آیین؛ شجریان نشان عالی وزارت فرهنگ و هنر دولت فرانسه را از برونو فوشه، سفیر فرانسه در تهران دریافت کرد و نامش در رتبه کسانی که این نشان را از دولت فرانسه دریافت کرده؛ ثبت شد.

جایزه بیتا : جمعه ۲۸ آبان ماه ۱۳۸۹ مراسمی با نام «سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی» در دانشگاه استنفورد آمریکا برگزار شد که طی آن سومین جایزه بیتا به دست بنیان گذارش بیتا دریاباری به محمدرضا شجریان استاد موسیقی ایرانی رسید.

جوایز یونسکو و گرمی : در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه پیکاسو و دیپلم افتخار از طرف سازمان یونسکو در پاریس شد.