همان طور که کارهای نیک و اعمال صالح انسان دارای درجات متفاوتی از ارزش و ثواب هستند، گناهان انسان نیز از نظر فساد و عقوبت در یک سطح نیستند. اینگونه احادیث، بیانگر بزرگی گناه غیبت و شدت فساد آن است؛ زیرا غیبت با بزرگترین سرمایه مردم یعنی با آبروی آنان سرو کار دارد. از اینرو، اسلام عزیز آن را مذموم شمرده و با تعبیرات بسیار شدید از آن یاد کرده تا همگان را متوجه مضرات و آثار سوء آن کرده و از ارتکاب چنین گناهی باز دارداز روایات ائمه معصومین(ع)، اینگونه بر میآید که روزه داری؛ دارای مراتبی است و مرتبه ظاهری آن، همان استکه در منابع فقهی به آن اشاره شده و برای آن شرایط و مبطلاتی ذکر نمودهاند، اما مرتبهی بالاتر و باطنی روزه، آن است که شخص روزهدار، تمام اعضای بدن او روزه باشد؛ یعنی بتواند چشم، گوش، زبان و سایر اعضایش را از حرام دور نگه دارد. باید توجه داشت که چنین روزهای است که مورد قبول حق تعالی قرار میگیرد و آن آثار کامل خود را به همراه خواهد داشت.
البته در مرحلهی نخست، هر مکلفی مأمور به انجام واجبات -به همان شکلی که در منابع فقهی بیان شده است- میباشد، چراکه ترک واجب، به بهانهی عدم قبولی آن، خودش جُرم بوده و دارای عقوبت الاهی است.
همه میدانیم که در این میان تنها نخوردن و نیاشامیدن شرط نیست. روزه صحیح و کامل برآیند پرهیز از بسیاری کارهاست. کارهایی که شاید در طول سال بدانها خو گرفته باشیم و عادی تلقی شوند. کارهایی که حساسیت آنها در این ماه مبارک، به دلیل آنکه صحت روزه را زیر سۆال میبرند بیش از سایر ایام است. شاید بتوان مهمترین عملی که در این ماه موجب خدشهدار شدن روزه میگردد را غیبت دانست. موضوعی که بسیار بدان توجه شده اما این بار از زاویهای دیگر میخواهیم به آن بپردازیم.
حواسمان به زبانمان باشد!
زبان… عضوی کوچک و در عین حال بسیار دردسرساز … بیایید از زاویهای دیگر به این عضو نگاه کنیم و روزی از روزهای ماه رمضان را با خود مرور کنیم.
سحرگاه از خواب برخاسته… اندکی سحری میل میکنیم … دعای سحر را با نوای تلویزیون زمزمه کرده و بعد از خواندن نماز صبح و شاید اندکی دعا و مناجات به رختخواب میرویم تا روزی جدید را شروع کنیم … در هنگامه روز بیشترین چیزی که شاید روزه را سخت کند تشنگی است. آن هم برای کارمندان، کارگران، کاسبان و … که بیرون از منزل مشغول کارند. در اواخر روز نیز گرسنگی بر آدمی چیره شده و لحظات پایانی را سختتر میسازد.
این روالی است که شاید اغلب ما در طول روز دنبال میکنیم. هر کس به نحوی روزه را میگیرد لکن آنچه در بین تمامی ما مشترک است صبر بر تشنگی و گرسنگی است.
حال فرض کنید در مهمانی هستید یا تلفنی با کسی صحبت میکنید یا در محل کار با فردی همصحبت شدهاید و سخن از فردی غایب به میان میآید و باب غیبت باز میشود. در این حال انسان چندین واکنش میتواند داشته باشد:
اول آنکه با ذوق و شوق گوش کرده و حتی برخی دانستههای خود را که دیگران در مورد آن شخص نمیدانند بر آن اضافه کنیم و با آب و تاب مجلس را برگردانیم. در این هنگام باید به خود تسلیت عرض کنیم که پس از تحمل سختیهای بسیار روزه خویش را بیاجر ساخته ایم چون با گوشت مرده خوردن کسی روزه دار نیست خداوند متعال در آیه ۱۲ سوره حجرات می فرماید : خداوند متعال در آیه ۱۲ سوره حجرات می فرماید:
« یا اَیُّهَا الذَّینَ آمَنوُا اجْتَنِبُوا کَثِیْراً مَّنَ الظَّنِّ إنَّ بَعْضَ الظَّنَّ إثْمٌ وَلاتَجَسَّسُوا وَلایَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضَاً أیُحِبُّ أحَدُکُمْ أنْ یَأکُلَ لَحْمَ أخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللهَ إنَّ اللهَ تَوَّابُ رَّحِیمٌ ؛ ای کسانی کهایمان آوردهاید! از بسیاری از گمانها دوری کنید؛ زیرا بعضی گمانها گناه است. (و درکار دیگران) تجسس نکنید و بعضی از شما دیگری را غیبت نکند، آیا هیچ یک از شما دوست دارد که گوشت برادر مردهی خود را بخورد! پس آن را ناپسند میدانید و از خداوند پروا کنید، همانا خداوند توبه پذیر مهربان است.»
پیامبر صلى الله علیه و آله:
“روز قیامت فردى را مى آورند و او را در پیشگاه خدا نگه مىدارند و کارنامهاش را به او مىدهند، اما حسنات خود را در آن نمىبیند. عرض مىکند: الهى! این کارنامه من نیست! زیرا من در آن طاعات خود را نمىبینم! به او گفته مىشود: پروردگار تو نه خطا مىکند و نه فراموش. عمل تو به سبب غیبت کردن از مردم بر باد رفت. سپس مرد دیگرى را مىآورند و کارنامهاش را به او مىدهند. در آن طاعت بسیارى را مشاهده مىکند. عرض مىکند: الهى! این کارنامه من نیست! زیرا من این طاعات را بجا نیاورده ام! گفته مىشود: فلانى از تو غیبت کرد و من حسنات او را به تو دادم”. (جامع الأخبار، ص ۴۱۲)
دوم آنکه سکوت کرده و تنها به سخنان دیگران گوش فرامیدهیم بدون آنکه سخنی گفته یا تأییدی کنیم. در این صورت نیز باز همان عواقب غیبتکنندگان نصیب ما خواهد شد. چرا که بر اساس روایات شنونده غیبت، همانند غیبتکننده است.
اما سوم آن است که به گونهای در مقابل این امر جبهه بگیریم. از فرد غایب دفاع کنیم و یا دیگران را متوجه زشتی کارشان گردانیم. چنین روشی پسندیده بوده و سیره بزرگان دین است:
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: “هر که در مجلسی بشنود که از برادرش غیبت می شود و آن غیبت را از او دفع کند خداوند هزار باب بدی را در دنیا و آخرت از او دفع می کند”. (من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۱۵)
کاش اندکی حواسمان را جمع کنیم. کاش اندکی بیاندیشیم. کاش به خاطر آوریم زحمتی که برای گرفتن روزه متحمل شدهایم. کاش فراموش نکنیم تشنگی و گرسنگی را و کاش یادآور شویم سختی و بیپناهی روز آخرت را.
کاش بدانیم که در زمان غیبت کردن خدا نیز بین ماست و بیشک پشتیبان فرد غایب است. آن وقت بیشک ما نیز همراهی خدا را کرده و از فرد غایب دفاع خواهیم کرد.
نتیجه
روزهای سخت و طولانی رمضان امسال روزه را بر بسیاری سخت کرده است و این سختی باید سبب دقت بیشتر ما در انجام صحیح این عمل گردد تا مبادا با بیاحتیاطی اجر آن را به باد فنا داده و نامه اعمال خود را سبک و نامه اعمال دیگری را سنگین سازیم. بیایید در رمضان امسال غیبت نکردن و غیبت نشنیدن را تمرین کنیم. بیایید تمرین کنیم زبانمان جز به نیکی گفتن دیگران نچرخد و بدیها را با بیاثر کردن اعمال خود، به ظاهر تلافی نکنیم.
حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) فرمود:“ترک غیبت از ده هزار رکعت نماز مستحبی پیش خدا محبوبتر است.