آمپوتاسیون به معنای قطع عضو است و انواع مختلفی دارد. همچنین با اینکه در برخی موارد می توان از انجام آمپوتاسیون پیشگیری و لااقل انجام آن را تا مدتی به تعویق انداخت، اما در برخی مواقع قطع عضو تنها راه باقیمانده برای نجات جان بیمار است و پزشک به ناچار آن را تجویز می کند؛ تانما در این مطلب ضمن بیان علل و عوارض آمپوتاسیون، مراقبت های قبل و بعد از آن را بیان می کند؛

آمپوتاسیون چیست ؟

آمپوتاسیون نوعی عمل جراحی است که در آن قسمتی از اندام قطع شده و از بدن جدا می شود.

انواع آمپوتاسیون

انواع آمپوتاسیون اندام های تحتانی

  • آمپوتاسیون پا
  • آمپوتاسیون ترنستیبیال یا زیر زانو
  • آمپوتاسیون زانو
  • آمپوتاسیون ترنسفیمورال یا بالای زانو
  • آمپوتاسیون لگن
  • آمپوتاسیون ساق پا و لگن (همی پلوکتومی)

انواع آمپوتاسیون اندام های فوقانی

  • آمپوتاسیون انگشتان و بخشی از دست (انگشتان و مچ دست)
  • آمپوتاسیون مچ دست
  • آمپوتاسیون زیر آرنج یا ترنس رادیال
  • آمپوتاسیون آرنج (قطع آرنج)
  • آمپوتاسیون بالای آرنج یا ترنس هومرال
  • آمپوتاسیون شانه (از قسمت مفصل شانه)
  • آمپوتاسیون توراسیک بین شانه ها (قطع کل حلقه شانه)
علل آمپوتاسیون

انواع آمپوتاسیون

علل آمپوتاسیون

  • آترواسكلروز
  • آسیب شدید اندام
  • دیابت
  • تومور های اندام
  • ناهنجاری های مادرزادی
  • عفونت های غیر قابل كنترل
  • نكروز عضو
  • اندازه عضو

علل قطع عضو در کودکان

قطع عضو در كودك می تواند در نتیجه عفونت شدید، سرطان، تروما یا ناهنجاری عروق خونی یا عصبی باشد. هنگامی که یک ناهنجاری مادرزادی منجر به قطع یک عضو در زمان بعد در زندگی شود، قطع عضو اکتسابی محسوب می شود. در صورت قطع عضو اکتسابی در كودكان، روش جراحی، توان بخشی و وصل کردن عضو مصنوعی همانند بزرگ سالان است كه تفاوت بزرگ آن این است که كودك هنوز در حال رشد است.

تروما و جراحت سه برابر بیشتر از سایر دلایل بیولوژیکی منجر به قطع عضو در کودکان می شود. به احتمال زیاد علت قطع عضو مربوط به تروما در این جمعیت کم سن و سال ناشی از دست زدن به ابزارهای برقی یا تصادفات با وسایل نقلیه و همچنین استفاده از ماشین های چمن زنی، آتش بازی ها، دست زدن به تجهیزات مزرعه یا جراحت هایی با اسلحه است.

عوارض آمپوتاسیون

عوارض زودرس قطع عضو

عفونت

بعد از هر عمل جراحی قطع عضو ممکن است عفونت ایجاد شود. این عفونت ممکن است سطحی باشد که ممکن است با تجویز آنتی بیوتیک بهبود یابد و یا ممکن است عمقی باشد که در این صورت بیمار باید مجددا تحت عمل جراحی قرار گرفته تا بافت های مرده و عفونی و ترشحات چرکی خارج شوند. گاهی اوقت ممکن است با خارج کردن چند بخیه از محل عمل به خروج ترشحات و بهبود عفونت کمک کرد.

نکروز و سیاه شدن قسمتی از استامپ

گاهی اوقات جریان خون قسمتی از پوست استامپ کم بوده که موجب میشود آن قسمت سیاه شده و سلول های آن بمیرند. بافت مرده باید حتما به توسط جراحی خارج شود تا خطر عفونت از بین برود.

هماتوم

هماتوم به معنای تجمع خون در یک فضای بسته است و بعد از قطع عضو معمولا از عروق خونی که خوب بسته نشده اند ایجاد میشود. در این موارد باید هماتوم خارج شود و استامپ پانسمان فشاری شود تا مجددا خونریزی نکند. باقی ماندن هماتوم در بافت میتواند خطر ایجاد عفونت را بیشتر کند.

لخته شدن خون در وریدهای اندام

برای پیشگیری از لخته شدن خون در اندام بعد از جراحی داروهای خاصی به بیمار داده میشود.

پیشگیری از آمپوتاسیون

عوارض آمپوتاسیون

عوارض دیررس قطع عضو

اندام شبحی یا فانتوم Phantom limb

بعضی از بیماران بعدد از قطع عضو آن را حس میکنند. گاهی اوقات فرد درد شدیدی را در قسمتی از اندام که وجود ندارد احساس میکند که به آن Phantom pain میگویند.

درد استامپ

این درد در محل قطع عضو احساس میشود و به علت رشد غیر معمول انتهای عصب های قطع شده اندام است. در این بیماران برای کم کردن فشار به انتهای استامپ باید تغییراتی در سوکت ایجاد کرد. تزریق کورتن در محل عصب ممکن است مفید باشد. در صورت باقی ماندن درد نیاز به عمل جراحی و برداشتن انتهای عصب وجود دارد.

زخم فشاری

گاهی اوقات به علت فیت نبودن استامپ در سوکت ( یا به علت لق شدن سوکت به علت لاغر شدن استامپ) ممکن است به قسمت هایی از استامپ فشار زیادی وارد شود. ابتدا پوست قسمت هایی از استامپ قرمز میشود و بعد از مدتی تاول زده و زخم میشود. درمان این وضعیت اینست که تغییراتی در سوکت داده شود تا با استامپ هماهنگ شود. در صورت موثر نبودن ممکن است نیاز به جراحی مجدد استامپ وجود داشته باشد.

محدودیت حرکت مفصل

در صورتیکه نرمش های لازم بعد از عمل جراحی قطع عضو به درستی انجام نشوند ممکن است مفصل نزدیک به محل قطع دچار خشکی و محدودیت حرکتی شود. درمان این عارضه بدست آوردن مجدد دامنه حرکتی مفصل با فیزیوتراپی (انجام نرمش هایی کششی مفصل) است و در صورت موفقیت آمیز نبودن ممکن است نیاز به عمل جراحی وجود داشته باشد.

پیشگیری از آمپوتاسیون

در حدود ۶۰ درصد از موارد آمپوتاسیون ناشی از بیماری های عروقی قابل جلوگیری هستند. دلایل اصلی آمپوتاسیون، عوارض ناشی از دیابت مانند بیماری عروق محیطی (جریان ضعیف خون)، زخم باز و عفونت می باشند. جلوگیری و کنترل دیابت و مشکلات مرتبط با جریان خون اندام تحتانی به مقدار زیادی سبب کاهش احتمال ایجاد عارضه هایی خواهد شد که منجر به استفاده از قطع عضو اندام تحتانی می شود. به این منظور بایستی از محافظت از پاها اطمینان حاصل شود.

همچنین شخص روزانه بایستی اندام تحتانی را جهت وجود علائم مشکلات پوستی مانند قرمزی یا تغییر رنگ، ورم، تاول، خراش یا زخم باز ارزیابی کند. در صورت بروز هر گونه مشکلی بایستی با پزشک در این مورد مشورت شود. جلوگیری از عفونت جهت پیشگیری از آمپوتاسیون اهمیت زیادی دارد.

قطع مصرف سیگار نیز بسیار اهمیت دارد. مصرف سیگار می تواند در روند بهبود آسیب دیدگی اندام اختلال ایجاد کند و آن را به تعویق بیاندازد. احتمال آمپوتاسیون مجدد در افراد سیگاری به مقدار ۲۵ برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری است.

ارزیابی های قبل از عمل جراحی قطع عضو

معاینه جسمانی

در این مرحله شرایط جسمانی، وضعیت تغذیه، عملکرد مثانه و روده، سیستم قلبی و عروقی (شامل قلب، خون و رگ های خونی) و سیستم تنفسی (ریه ها و مجراهای تنفسی) فرد بطور دقیق معاینه می شود.

ارزیابی کارایی عضو سالم

حذف فیزیکی یک عضو می تواند فشار اضافی به روی اندام باقیمانده بیاورد لذا بررسی وضعیت اندام سالم بسیار حائز اهمیت است.

مراقبت های بعد زا عمل قطع عضو

ارزیابی های قبل از انجام عمل قطع عضو

ارزیابی وضعیت روحی بیمار

به منظور تعیین میزان موفقیت فرد در مقابله با اثرات روانی و عاطفی آمپوتاسیون و این که آیا لازم است که وی بیشتر مورد حمایت اطرافیان قرار بگیرند یا نه.

ارزیابی محیط زندگی، کار و اجتماعی بیمار

به منظور تعیین این که آیا فرد به چیزی نیاز دارد تا به وی در برخورد با این موضوع کمک کند یا نه.

مراجعه به روانپزشک

همچنین فرد به یک روانپزشک معرفی می شود تا در مراقبت های پس از جراحی از لحاظ روحی به وی کمک کند. متخصص پروتز در خصوص نوع و عملکرد اندام های مصنوعی و سایر ابزار های موجود توصیه هایی به شما می کند.

نحوه انجام آمپوتاسیون

آمپوتاسیون ممکن است با استفاده از بیهوشی عمومی (در این حالت فرد کاملا بیهوش است) و یا بیهوشی موضعی (در این حالت فقط نیمة پایینی بدن بی حس می شود) انجام شود. پس از آن که عضو مدنظر قطع شد می توان با استفاده از یکسری تکنیک ها به بهبود عملکرد عضو باقیمانده کمک کرد و خطر بروز عوارض آمپوتاسیون را به حداقل رساند.

یکی از این تکنیک ها شامل کوتاه کردن و صاف کردن استخوان موجود در عضو باقیمانده است تا بتوان آن را با بافت نرم و عضله بطور کامل پوشاند و عضله باقیمانده را به استخوان ها بخیه زد و از این طریق به تقویت اندام باقیمانده کمک کرد. به این تکنیک مایودسیس گفته می شود.

پس از قطع کردن عضو، جای زخم با بخیه و یا گیره های جراحی بسته می شود. سپس دور آن بانداژ می شود و یک لوله باریک در زیر پوست گذاشته می شود تا مایع اضافی که تراوش می کند از طریق آن خارج شود. معمولا بانداژ بایستی تا چند روز بر روی زخم باقی بماند تا خطر ابتلا به عفونت به حداقل برسد.

مراقبت های بعد از عمل جراحی قطع عضو

پس از جراحی بیمار بایستی در حدود ۵ تا ۱۴ روز در بیمارستان بماند. زخم پانسمان شده و امکان دارد در ناحیه جراحی از درن استفاده شود. درن لوله ای است که جهت کمک به خارج کردن مایعات اضافی وارد ناحیه مورد نظر می شود. درد با استفاده از مصرف داروهای مناسب کنترل می شود.

زمانی که وضعیت جسمانی بیمار پایدار باشد، طبق دستور پزشک پس از جراحی از فیزیوتراپی استفاده می شود. متخصص فیزیوتراپی سابقه پزشکی بیمار را بررسی کرده و وضعیت بیمار را در بیمارستان ارزیابی می کند. مراقبت های بعد از آمپوتاسیون در ۲ تا ۳ روز اول پس از جراحی، شامل اقدامات زیر می باشد:

  • انجام آرام حرکات کششی و تمارین مربوط به بهبود دامنه حرکتی
  • یادگیری نحوه حرکت در تخت، نشستن بر لبه تخت و نشستن بر روی صندلی
  • یادگیری طرز قرارگیری عضوی که آمپوتاسیون بر روی آن انجام شده است جهت جلوگیری از سفتی عضلات و بافت های نرم (خم کردن بیش از حد عضو قطع شده منجر به عدم توانایی جهت راست کردن مفصل زانو به طور کامل می شود)

الف) استفاده از لباس کمپرسی برای تسکین ورم

پس از عمل جراحی قطع عضو باقیمانده عضو دچار ورم (ادم) می شود. البته این موضوع امری عادی است و حتی ممکن است تا زمان بعد از مرخص شدن از بیمارستان نیز ادامه داشته باشد.

استفاده از لباس کمپرسی به کاهش ورم و شکل دهی مناسب باقیمانده اندام کمک زیادی می کند. همچنین درد تسکین درد و پشتیبانی اندام باقیمانده نیز موثر است.

به محض التیام یافتن زخم دیگر با کمپرس احساس راحتی می کنید. فراموش نکنید که هر روز باید از آن استفاده کنید و تنها شب به هنگام خواب آن را درآورید. حداقل بایستی به شما دو جامه داده شود و بصورت مرتب و مستمر آنها را بشویید.

توانبخشی بعد از آمپوتاسیون

مراقبت های بعد از جراحی قطع عضو

ب) مراقبت های خانگی بعد از آمپوتاسیون

  • رژیم غذایی سالم و عدم دریافت بیش از حد کالری و اجتناب از مصرف غذاهای حاوی چربی های اشباع و کلسترول
  • اجتناب از استعمال دخانیات
  • تلاش برای حفظ تناسب اندام
  • ورزش کردن به طور منظم
  • بررسی پاها به لحاظ وجود زخم، کبودی، خراش یا تاول
  • ورزش کردن با انگشتان پا به منظور افزایش گردش خون
  • درخواست از اعضای خانواده برای بررسی نقاطی از پا که مشاهده آنها دشوار است.
  • پوشیدن جوراب خشک
  • شستن پاها در طول روز
  • اطمینان از احساس کردن گرما و سرما و سایر موارد
  • اجتناب از برداشتن پینه پا در منزل
  • اجتناب از پابرهنه راه رفتن
  • پوشیدن کفش مناسب

ج) توانبخشی بعد از آمپوتاسیون

در ارتباط با مراقبت های بعد از آمپوتاسیون، متخصص فیزیوتراپی پس از جراحی در جهت استفاده از پروتز و توان بخشی به منظور اطمینان از بازیابی قدرت و عملکرد حرکتی با بیمار همکاری می کند. توان بخشی شامل موارد زیر می باشد:

جلوگیری از بروز کنتراکچر

ایجاد سفتی بافت نرم که سبب محدودیت حرکتی مفصل می شود، کنتراکچر نام دارد. این حالت زمانی بروز می کند که عضلات و بافت های نرم در اثر عدم حرکت سفت می شوند. در بیشتر موارد سفتی بافت نرم پس از آمپوتاسیون در قسمت زانو ایجاد می شود. امکان دارد این حالت در لگن نیز بروز کند.

جلوگیری زودهنگام از سفتی عضلات و بافت های نرم اهمیت زیادی دارد. در صورت عدم رسیدگی به این مساله پس از جراحی، در زمان دوره بهبودی و پس از توان بخشی امکان دارد این عارضه دائمی شود. کنتراکچر می تواند استفاده از پروتز و راه رفتن را برای شخص دشوار سازد. در این حالت نیاز به استفاده از ابزار کمکی مانند واکر افزایش پیدا می کند.

متخصص فیزیوتراپی در حفظ وضعیت صحیح بدنی و دامنه حرکتی در قسمت زانو و لگن به شخص کمک می کند. همچنین متخصص نکات مورد نیاز در ارتباط با نحوه قرارگیری عضو قطع شده جهت جلوگیری از بروز کنتراکچر و طرز انجام حرکات کششی و تمارین ورزشی مناسب برای حفظ دامنه حرکتی را به بیمار آموزش خواهد داد.

فشرده سازی جهت کاهش ورم

بروز ورم پس از آمپوتاسیون دست و پا طبیعی می باشد. متخصص فیزیوتراپی نحوه استفاده از روش فشرده سازی عضو باقی مانده پس از آمپوتاسیون به منظور محافظت، کاهش و کنترل ورم و کمک به بهبودی را به بیمار آموزش می دهد. فشرده سازی با استفاده از موارد زیر انجام می شود:

  • استفاده از باند الاستیک (کشی) به دور اندام مورد نظر
  • استفاده از جوراب مخصوص الاستیک

این روش همچنین به شکل دهی اندام مورد نظر جهت آماده سازی برای استفاده از پروتز کمک می کند. در برخی از مواقع امکان دارد به جای باند الاستیک از پانسمان سفت یا قالب گچی استفاده شود. روش مورد استفاده به وضعیت جسمانی هر بیمار بستگی دارد. متخصص فیزیوتراپی در نحوه استفاده از این ابزار به بیمار کمک می کند. هدف اصلی مراقبت بعد از آمپوتاسیون در این مدت زمان، کاهش ورم می باشد.

استفاده از پروتز بعد از آمپوتاسیون

توانبخشی بعد از عمل آمپوتاسیون

کنترل درد

متخصص فیزیوتراپی جهت کاهش درد از روش های مختلفی استفاده می کند. این روش ها شامل:

  • درمان دستی که توسط متخصص فیزیوتراپی انجام می شوند و شامل تحرک پذیری بافت نرم (مانند عضلات و تاندون ها)، مانیپولاسیون مفصل و یا تمارین ورزشی ملایم مرتبط با دامنه حرکتی جهت بهبود جریان خون و عملکرد حرکتی مفصل می باشند.
  • کنترل استامپ (عضو باقیمانده): شامل مراقبت از پوست و استفاده از جوراب مخصوص
  • حساسیت زدایی جهت کنترل حساسیت ناحیه مورد نظر نسبت به پوشاک و یا مالش پوست جهت کمک به رفع حساسیت
  • آینه درمانی و یا استفاده از تصاویر حرکتی مدرّج
  • تقریباً ۸۰ درصد از افراد پس از آمپوتاسیون پدیده ای به نام درد اندام خیالی را تجربه می کنند. در این عارضه شخص در ناحیه اندام قطع شده درد احساس می کند. متخصص فیزیوتراپی جهت کاهش و رفع این احساس به بیمار کمک می کند.

د) استفاده از پروتز بعد از آمپوتاسیون

متخصص فیزیوتراپی جهت انتخاب بهترین پروتز با سازنده پروتز همکاری می کند. در ابتدا بیمار در طول ۶ تا ۹ ماه از زمان بهبودی، از پروتز موقتی استفاده می کند. پروتز در این مدت زمان در صورت لزوم تغییر داده شده و تنظیم می شود. بیشتر افراد قادر هستند با استفاده از پروتز به راحتی راه بروند. پزشک با توجه به موارد زیر، زمان مناسب جهت استفاده از بروز موقتی را تعیین می کند:

  • برش ناحیه قطع عضو بایستی تقریباً یا به طور کامل بهبود پیدا کرده باشد.
  • ورم باید تا میزان قابل قبولی کاهش پیدا کرده باشد.
  • بیمار بایستی جهت راه رفتن قدرت کافی را به دست آورده باشد.
  • پس از شکل گیری اندام مورد نظر و طبق دستور پزشک، بیمار جهت استفاده از پروتز دائمی آماده می باشد.
آیا این مطلب مفید بود؟
نظر خود را بنویسید! لطفا کلیک کنید