زمان برگزاری جشن های دیگان چه زمانی است و چه آداب و رسومی دارند؟

زمان برگزاری جشن های دیگان چه زمانی است وچه آداب ورسومی دارد

فلسفه جشن های دیگان چیست؟ ایرانیان باستان همواره شیفته شادی و جشن بوده اند و این جشن ها را با روشنایی و شید (نور) می آراستند. در تاریخ ایران باستان ۳۶ جشن داشتیم. آنان خورشید را نماد نیکی می دانستند و در جشن هایشان آن را ستایش می کردند.

ماه دی در نزد ایرانیان باستان از چنان اهمیتی برخوردار بوده كه سه روز در هر ماه را به نام دی اختصاص داده اند دی یا دتوشو DATOSHU به معنی دادار و آفریدگار است و در نامه های اوستایی اغلب به جای واژه اهورامزدا به کار رفته است جشن دیگان در روزهای دوم و نهم و هفدهم ماه دی در تقویم رسمی کشور از جشن هایی است که به مناسبت همنام شدن روز و ماه در تقویم ایرانیان برگزار می شد .

مطلب زیر جهت آشنایی شما عزیزان با جشن های دیگان جمع آوری شده است با ما باشید تا بیشتر با مراسم های دیرینه ایرانیان در این ماه از سال آشنا شوید:

دلیل برگزاری جشن های دیگان

روزهای هشتم، پانزدهم و بیست و سوم هر ماه به نام دی روز نام گذاری شده که برای تشخیص آن ها از یکدیگر، هر یک به نام روز بعدش خوانده شده است و اورمزد که آن هم نام خداوند است. بدین گونه اورمزد، دی به آذر، دی به مهر و دی به دین بنابراین در ماه دی، چهار روز به نام خدا نامیده شده است.

کسانی چون «نیبرگ» و «کریستن سن» بر این عقیده اند که این تقسیم و نام گذاری بر آن دلالت دارد که در گاه شماری و تقویم اوستایی نیز هفته وجود داشته است یا به هر حال ماه را به چهار بخش تقسیم می کرده اند در مواضعی که نام خداوند یا صفت وی تکرار می شده اما به این نظر ایرادات و انتقادهای بسیاری شده و مورد قبول نگرفته است.

تاریخچه جشن دیگان به این صورت است که ماه سی روزه زرتشتی به چهار بخش تقسیم شده است كه در آغازو نخستین بخش نام اهورامزدا و در آغاز سه بخش دیگر نام «دی»، صفت اهورامزدا قرار داشته است و این چیزی شبیه به تقسیم ماه به هفته سامی است. به این ترتیب، هر بخش ماه به نام خدا آغاز می شده است: اول ماه به نام هُرمزد، هشتم و پانزدهم و بیست و سوم ماه به نام دی.

هر یك از این چهار روز معرف آغاز هفته ای تازه در ماه است و برای آن كه دی ها با هم اشتباه نشوند، هر یك از آنها را با نام روز بعد همراه می كنند و بدین گونه، روز هشتم را دی به آذر روز، روز پانزدهم را دی به مهر روز سومین جشن دیگان و روز بیست و سوم را دی به دین روز چهارمین جشن دیگان می گویند.

معرفی جشن های دیگان

ایرانیان قدیم، گذشته از جشن هایی كه به مناسبت های گوناگون برگزار می كردند، همنام شدن روز و ماه را هم در هر ماه جشن می گرفتند. همانند جشن دیگان در ماه های پیش، جشن تیرگان و جشن مهرگان را نیز داشتیم. اما ماه دی تفاوتی اساسی با ماه های دیگر دارد.

از طرفی ، «دی» نام هیچ یك از امشاسپندان یا ایزدان آیین زرتشت نیست، در حالی كه دیگر ماه های سال و بیشتر روزهای ماه با نام این نیروهای مینوی نامگذاری شده اند كه هنوز هم این نام ها در تقویم ایرانی باقی است. از سوی دیگر، در هر ماه، سه روز به نام «دی» نامگذاری شده است و به این ترتیب، در ماه دی سه جشن دیگان داریم.

پیشینه جشن دیگان

سردترین ماه سال به نام خدای بزرگ نامگذاری شده بود تا در گذراندن سرمای سخت یاری بخش مردمان باشد. در كتاب پهلوی (بندهشن) نیز آمده كه در این ماه، زمستان به بیشترین سردی به ایرانویچ رسد.

دی درحقیقت صفت خدای یگانه و بزرگ در آیین زرتشت، اهورامزدا است. دی از صورت پهلوی «دَی» و اوستایی «دَذوَه» به معنی آفریننده است. در سراسر ادبیات زرتشتی، اهورامزدا با صفت دادار یا آفریننده نامیده شده، زرتشت هم در گاهان او را «آفریننده زندگی» می خواند.

تاریخچه جشن های دیگان

آخرین شب آذرماه، بلندترین شب سال و آخرین روز آذر در سال درست شمسی و کوتاه ترین روز سال است. پیروان آیین مهر روز اول دی را روز میلاد خورشید می دانستند، چون از این روز به تدریج خورشید بیشتر در آسمان می پاید و شب ها کوتاه تر و روزها بلندتر می شود. ایرانیان سال را در دوره ای از ادوار تاریخی خود از آغاز زمستان و ماه دی یا روز خورشید و ماه خداوند آغاز می کردند و در واقع نوروزشان بود.

«خرم روز» روز اول از ماه دی است و به مناسبت برخورد نام روز با نام ماه که نام خداوند نیز بود در ایران باستان جشن گرفته می شد. این روز، روزی بزرگ بود مشحون از آداب و مراسم دینی و غیر دینی. زرتشتیان به ویژه پارسیان این روز را بسیار محترم شمرده و آن را دی دادار جشن می نامند.

دی به آذر روز ، دومین جشن دیگان است که در روز هشتم دی ماه جشن گرفته می شود. در این روز نیز زرتشتیان مانند سایر جشن ها به نیایش اهورامزدا می پردازندازآیین های جشن دیگان می توان به این مطلب اشاره کرد که «آتورپات مانسپندان» یکی از بزرگ ترین روحانیان زردشتی دوران ساسانیان درباره دی به آذر روز می گوید:

دی به آذر روز، به شستشوی سر و پیرایش موی و ناخن بپردازید.

دی به مهر روز ۱۵ دی در تقویم برابر سومین جشن دیگان است.

دی به دین چهارمین جشن دیگان که برابراست با روز 23 از ماه دی

اگر بخواهیم زمان جشن های دیگان را به طور کلی بیان کنیم به این صورت است

روز نخست دی ماه (اورمزد روز در دی ماه) = نخستین جشن دیگان: جشن خرم روز'
روز هشتم دی ماه (دی به آذر روز در دی ماه) = دومین جشن دیگان
روز پانزدهم دی ماه (دی به مهر روز در دی ماه) = سومین جشن دیگان: جشن تبیکان
روز بیست و سوم ماه (دی به دین روز در دی ماه) = چهارمین جشن دیگان

ریشه جشن های دیگان

روز دی از ماه دی که در۲۵ آذر ۱۷،۹،۲ دی ماه گاهشمار ایرانی قرار دارد جشن دیگان برگزار می شود و اکنون زرتشتیان در برخی از شهرها و روستاها یکی از روزهای دی در ماه دی یا همه آن را جشن می گیرند. واژه دی، آفریدن و آفریدگار معنی می دهد و در ماه دی غیر از نخستین روز ماه که اورمزد نامیده می شود و نام خداوند است، سه روز دیگر به نام های دی به آذر، دی به مهر و دی به دین وجود دارد. بنابراین جشن دیگان برابر است با یکی از این روزها در ماه دی، که دوم، نهم، و هفدهم در تقویم خورشیدی است. در ایران باستان نخستین جشن دیگان، در ماه دی یعنی روز اورمزد و دی ماه فرم روز نیز نام داشته است و در این روز که روز پس از شب چله، بزرگترین شب سال بوده است، پادشاه و حاکم دیدار عمومی با مردم داشته است.

فلسفه جشن دیگان

مطابق تقویم رسمی كشور، این سه جشن دیگان به روزهای دوم و نهم و هفدهم دی ماه موكول می شود. علت آن كه همه ماه های زرتشتی سی روزه هستند، در حالی كه در تقویم رسمی كشور، شش ماه، سی و یك روزه داریم. این شش روز اختلاف سبب شده كه هشتم دی زرتشتی با دوم دی تقویم رسمی مطابق شود و به همین ترتیب بنا بر كتاب پهلوی بُندهشن (= آغاز آفرینش) این چهار روز ماه كه به نام هورمزد و سه دی است، یكی بر نام، یكی بر گاه، یكی بر دین و یكی بر زمان دلالت می كنند كه همیشه بوده اند.

همچنین در همین كتاب آمده است كه هر گلی از آنِ یكی از آنان است: «مورد و یاسمن هرمزد را خویش است، با درنگ دی به آذر را، كاردَك دی به مهر را، شنبلید دی به دین را.»
اما بسیاری از دانشمندان از این كه «دی» نخستین ماه سال نبوده است، اظهار شگفتی كرده اند. به نظر بسیاری از آنان، از جمله ماركوارت، دانشمند آلمانی، در اصل چنین نبوده و انتظار می رود كه اهورامزدا جای برجسته ای را در سال تقبّل كند، یا در آغاز (چنان كه در مورد روزهای ماه چنین است) یا در وسط.

رسوم جشن های دیگان'

در باره پیشینه جشن های دیگان ابوریحان بیرونی در اثر ارزشمندش با نام «آثار الباقیه»، در جایی از آن درباره روز یکم دی ماه یا همان «خرم روز» می نویسد:

در این روز عادت ایرانیان چنین بود که پادشاه از تخت شاهی به زیر می آمد و جامه سپید می پوشید و در بیابان بر فرش های سپید می نشست… پادشاه با دهقانان و برزگران مجالست می کرد و در یک سفره با ایشان غذا می خورد و می گفت: «من امروز مانند یکی از شما هستم و من با شما برادر هستم زیرا قوام دنیا به کارهایی است که به دست شما می شود و قوام عمارت آن هم به پادشاه است… من که پادشاه هستم با شما برزیگران برادر خواهم بود و مانند دو برادر مهربان خواهیم بود به خصوص که دو برادر مهربان، هوشنگ و ویکرد چنین بودند…»

یکی دیگراز مراسم جشن های دیگان این بوده است که در این روز هیچ کس حق دستور دادن به کسی را نداشت و هر کس هر کاری را انجام می داد از روی میل و رضای خودش انجام می داد نه آن که بخواهد دستور کسی را اجرا کند. همچنین در این روز کارهایی مثل جنگ و خونریزی، شکار در حد کشتن یک مرغ یا گوسفند ممنوع بوده و به شدت از انجام آن ها اجتناب می شده است.

بیرونی علاوه بر جشن دیگان جشن دیگری را هم در روز پیش از شروع گاهانبار پنجم، روز چهارده دی ماه (مطابق با 8 دی در تقویم رسمی) كه روز «گوش» باشد، ثبت كرده است به نام «سیر شور». این جشن را مرتبط با سوگواری عمومی برای مرگ جمشید، پادشاه آرمانی ایران می دانند.

آئین های جشن های دیگان

در این روز مردم سیر می خورند و آب انگور می نوشند و سبزیجات را با گوشت می پزند و با این كار، خود را از شیطان حفظ می كنند. دلیل این جشن این بود كه مردم می خواستند كه از اندوهی كه پس از كشته شدن جمشید بر آنان رسیده بود، و سوگند خورده بودند كه به هیچ چربی دست نزنند، خویش را برهانند و این رسم در میان آنان برجای ماند و با آن غذا از بیماری هایی كه از ارواح بد ناشی می شود، خود را شفا می بخشند.

اگر دی ماه را در زمان بیرونی در فصل سرما بدانیم، «سیر شور» موجه تر می نماید. زیرا خوراكی هایی كه در این روز مصرف می شود، نشان از نوعی مقابله با سرما دارد.