اوره چیست و نشانه ها و خطرات بالا بودن و پایین بودن آن چیست؟

اوره خون باعث می شود نیتروژن اضافی بدن از طریق ادرار دفع شود، بنابراین سطح نرمال اوره خون در حفظ سلامتی افراد بسیار مؤثر است. تانما در این مطلب ضمن بیان علل پایین و بالا بودن اوره خون، روش های درمان اوره خون بالا را بیان می کند؛

اوره چیست ؟

اوره یکی از مواد زائد بدن است که از شکسته شدن پروتئین ها در کبد تولید می شود. کبد، پروتئین های موجود در مواد غذایی را تجزیه می کند و زمانی که این کار را انجام می دهد، باعث ایجاد اوره می شود.

وقتی کلیه ها سالم باشند، این ماده زائد را از خون می گیرند و همراه با ادرار، آن را از بدن خارج می سازند. اما اگر کلیه ها یا کبد نتوانند وظیفه خود را به درستی انجام دهند، سطح اوره خون افزایش می یابد.

به عبارت دیگر اوره محصول اضافی دستگاه گوارشی بعد از خوردن پروتئین است. معمولا راهی بی خطر برای خلاص شدن از نیتروژن اضافی بدن است. اوره از پروتئین های رژیمی و به صورت محصولی تهیه شده از پروتئین بافت ها به دست می آید. در یک رژیم غذایی معمولی، بدن انسان حدودا در هر روز ۱۲ گرم اوره تولید می کند.

مقدار طبیعی اوره خون

• مردان بزرگسال: بین ۸ تا ۲۴ mg/dl
• زنان بزرگسال: بین ۶ تا ۲۱ mg/dl
• کودکان یک تا هفت ساله: بین ۷ تا ۲۰ mg/dl
• نوزادان زیر یک سال: ۳ تا ۱۲ mg/dl

علل کاهش اوره خون

• میزان پروتئین دریافتی کم باشد. (سوء تغذیه)
• سنتز و ساخت پروتئین مختل شود. (بیماری کبدی)
• میزان دریافت مایعات بیش از حد لازم باشد. (هیدراتاسیون بیش از حد)

علل اوره پایین در بارداری

اگر باردار باشید، در آن صورت به خاطر افزایش حجم پلاسما، BUN شما کاهش پیدا می کند.این موضوع به علت افزایش میزان «جی اف آر» یا فیلتراسیون گلومرولی در زنان باردار است و زمانیکه این عامل افزایش می یابد. میزان اوره خون پایین تر از افراد طبیعی است و این اوره از طریق ادرار دفع می شود . اوره خون تابعی از کراتینین خون است همانطور که کراتینین در بارداری کم است اوره خون هم کاهش می یابد.

علل افزایش اوره خون

• اختلال کلیوی
• از دست رفتن آب بدن
• خونریزی گوارشی و یا خونریزی های داخلی بدن
• مصرف برخی از داروها نظیر متوترکسات، کاربامازپین و انتی بیوتیک های آمینوگلیکوزیدی مانند جنتامایسین یا امیکاسین

نشانه های بالا بودن اوره خون

• فشار خون بالا
• پوست خشک و خارش پوست
• تورم، به ویژه در اطراف پا و مچ پا
• تکرر ادرار، چون کلیه ها برای دفع مواد زائد بیشتر کار می کنند.
• تغییر در آزمایش خون. اغلب، اولین علامت اورمیا، وجود اوره در خون در طی آزمایش خون معمول است.
• ضعف، خستگی و گیجی. این علائم با گذشت زمان بدتر می شوند و با استراحت یا بهبود تغذیه از بین نمی روند.
• حالت تهوع، استفراغ و از دست دادن اشتها. برخی از افراد ممکن است به دلیل این مشکلات با کاهش وزن روبرو شوند.
• مجموعه ای از علائم به نام نوروپاتی اورمیک یا آسیب عصبی به دلیل نارسایی کلیه . نوروپاتی می تواند باعث گزگز، بی حسی یا احساس الکتریکی در بدن، به ویژه دست ها و پاها شود.

خطرات بالا بودن اوره خون

• افزایش احتمال حملات قلبی
• مسائل قلبی عروقی
• خارش شدید ناشی از عدم تعادل مواد معدنی
• سفت و دردناک شدن مفاصل

روش های تشخیص میزان اوره خون

پزشک ممکن است به یکی از دلایل زیر، BUN یا همان UREA در آزمایش خون را برای شما تجویز کند:

• اگر مشکوک به آسیب کلیه ای باشید.
• اگر عملکرد کلیه شما نیاز به ارزیابی داشته باشد.
• برای تعیین اثربخشی درمان دیالیز.

اگر دلیل اصلی آزمایش BUN مشکلات کلیوی باشد، در کنار اوره، ماده ای دیگر به نام کراتینین نیز در خون اندازه گیری می شود. کراتینین نیز همانند UREA یک ماده زائد است که باید توسط کلیه های سالم، از بدن دفع شود.

یکی از دلایل دیگری که پزشک ممکن است آزمایش نیتروژن اوره خون را برای شما درخواست کند، تشخیص عملکرد صحیح کلیه ها در دفع مواد زائد از بدن است. در این شرایط، میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) در خون شما نیز اندازه گیری می‎ شود.

در صورتی که تنها قرار باشد UREA در آزمایش خون شما اندازه گیری شود، به هیچ آمادگی قبلی نیاز ندارید. می توان در هر ساعت از شبانه روز، آزمایش BUN را انجام دهید و قبل از آن نیز، همانند سابق، بخورید یا آب بنویشید.

اما اگر در کنار این آزمایش، تست های دیگری نیز برای شما تجویز شده باشند، ممکن است نیاز باشد چند ساعت قبل از آزمایش، ناشتا باقی بمانید. پزشک، دستورالعمل های لازم را در این زمینه به شما یادآور خواهد شد.

تشخیص افزایش اوره در خون

• آزمایش و معاینه مفصل
• آزمایش مایع مفصلی
• سنجش مقدار اسید اوریک خون
• رادیوگرافی مفصل (که ممکن است نرمال باشد)
• در صورت لزوم بیوپسی از مفصل

پیشگیری از اوره بالا

افراد مبتلا به بیماری کلیوی با پیروی از برنامه درمانی تجویز شده توسط پزشک، ممکن است بتوانند از بروز اورمی جلوگیری کنند. با این حال، بهترین راهکار برای پیشگیری از اورمی، در درجه اول جلوگیری از ابتلا و بروز نارسایی کلیه است.

می توان با یک سبک زندگی سالم خطر ابتلا به فشار خون و دیابت را کاهش داد. حفظ شاخص توده بدنی یا BMI سالم، داشتن یک رژیم غذایی متعادل و تحرک بدنی می تواند در پیشگیری از این وضعیت موثر باشد.

روش های درمانی برای کاهش اوره خون

کاهش اوره خون با تغذیه

به حداقل رساندن مصرف مواد پروتئینی

مقدار مصرف مواد غذایی ای که منبع عالی پروتئین با منشأ حیوانی هستند را به حداقل ممکن برسانید؛ مثلاً، گوشت قرمز، تخم مرغ و انواع ماهی و میگو را در کمترین مقدار مصرف کنید. عصاره گوشت نیز از جمله این مواد غذایی است و نباید آن را مصرف کرد.

مصرف کمتر مواد لبنی

فرآورده های لبنی به خصوص شیر و انواع پنیر را کمتر بخورید زیرا این مواد غذایی از منابع پروتئین هستند و خوردنشان می تواند سطح اوره را افزایش دهد.

محدود کردن مصرف حبوبات

انواع حبوبات و قارچ نیز از جمله مواد غذایی هستند که بهتر است در مصرفشان محدودیت به خرج دهید زیرا زمینه تولید اوره و کراتینین را در بدن افزایش خواهند داد.

مصرف آب فراوان

آب بیشتری در طول روز بنوشید. بهتر است روزی 6 لیوان آب و حتی بیشتر میل کنید.

مصرف زیاد سبزیجات

خوردن آب سبزیجات تازه نیز به شما کمک می کند تا هم آب و هم املاح مورد نیاز بدنتان را در این شرایط تأمین کنید. همچنین همراه غذا ماءالشعیر میل نکنید زیرا زمینه تولید اوره و کراتینین را افزایش خواهد داد.

رژیم غذایی با پتاسیم محدود

ممکن است بنا بر شرایط ویژه ای که دارید پزشک معالج یک رژیم غذایی کم پتاسیم را نیز به شما توصیه کند، در این شرایط باید از خوردن مواد غذایی مانند گوجه فرنگی، آووکادو، پودر فلفل قرمز، شکلات و پودر کاکائو، برگه زردآلو، کیوی، کشمش، پسته و تخمه کدو و آفتابگردان که از منابع پتاسیم هستند، خودداری کنید.

کاهش مصرف نوشیدنی های کافئین دار

بهتر است مصرف مایعات کافئین دار مانند قهوه، نسکافه و چای (از چای سبز گرفته تا چای سیاه) را به حداقل برسانید زیرا این نوشیدنی ها ادرارآور هستند و می توانند بدن شما را با کم آبی مواجه کنند که اصلاً در چنین شرایطی خوب نیست.

مصرف مواد غذایی با فسفر پایین

ممکن است بنا بر همین شرایط متخصص یک رژیم غذایی کم فسفر را هم به شما توصیه کند. در این شرایط باید از خوردن مواد غذایی مانند تخمه کدو و آفتابگردان، پنیر و کنجد نیز اجتناب کنید. البته میوه هایی مانند سیب، گلابی و انبه و سبزی هایی مانند هویج و گل کلم از مواد غذایی ای هستند که خوردنشان میزان فسفر دریافتی را افزایش نمی دهد بنابراین خوردن آن ها می تواند برایتان مفید باشد.

منابع غذایی پیشنهادی برای کاهش اوره

مطالعات نشان داده اند که خوردن مواد غذایی ای مانند خیار، شلغم، جو، کاهو، گل کلم، انواع جوانه ها، تربچه و شیر سویا می تواند برایتان در شرایطی که کراتینین تان بالاست، کمک کننده باشد بنابراین آن ها را با مشورت پزشک معالجتان بیشتر در برنامه غذایی روزانه تان داشته باشید.

درمان اوره بالا در طب سنتی

ناشتا

مدت ۴۰ روز صبح ناشتا دمکردۀ گُل اُستوخدّوس (یک قاشق چای خوری پودر آن در یک استکان آبجوش ولرم). (اگر کیست کلیه دارد مصرف شود)

صبحانه

• مخلوط یک لیوان آب با یک قاشق مربّاخوری عسل اُستوخدّوس
• مخلوط یک لیوان آبجوش ولرم با یک قاشق مربّاخوری عسل استوخدوس

میان وعده صبح

مغز خیار بوته ای با تلخۀ آن، سپس بعد از ۱۰ دقیقه، ۷ عدد زیتون خوراکی طبیعی بخورید.

ناهار

• سوپ (جو، سبزی جعفری، زردک) بی نمکِ بی ادویه + یک قاشق غذاخوری آبغورۀ طبیعی + یک قاشق غذاخوری روغن زیتون طبیعی خوراکی (فشار اوّل پِرِسِیِ سرد)
• کاهو بدون سُس
• سبزی مرزه
• سبزی شنبلیله

بعد از نهار

سیاه دانه، سپس بعد از ۱۰ دقیقه، ۷ عدد زیتون خوراکی طبیعی بخورید.

میان وعده عصر

دو عدد انار شیرین با هستۀ آن بجوید، ب. انگور رسیده، ج. هندوانۀ رسیده، د. خربزۀ شیرین رسیده

اول مغرب

دمکردۀ أَفتیمون (یک قاشق چای خوری پودر آن در یک استکان آبجوش) (اگر کیست کلیه دارد مصرف شود)

مغرب تا شام

یک قاشق چای خوری گُل بهار نارنج، یک قاشق پونه، یک قاشق نعنا، یک قاشق آویشن (تذکّر: هر کدام از این موارد بصورت جداگانه مصرف شود)، سه عدد میوۀ زردک (هویج زرد ، هویج رسمی) یعنی هر ۸ ساعت، یک عدد میوۀ زردک

شام

• سوپ (جو، سبزی جعفری، زردک) بی نمکِ بی ادویه + یک قاشق غذاخوری سرکۀ طبیعی + یک قاشق غذاخوری روغن زیتون طبیعی خوراکی (فشار اوّل پِرِسِیِ سرد)
• کرفس خام
• سبزی شنبلیله
• سبزی کاسنی

در ضمن توصیه های زیر در طول شبانه روز نیز مفید است:

• در ۲۴ ساعت هشت لیوان آب و آبجوش ولرم بنوشید (یعنی هر ۶ ساعت یک لیوان آب و یک لیوان آبجوش ولرم)
• روزی پنج عدد میوۀ أزگیل، این میوه به علّت داشتن أملاح، سیتریک و رمالیکو تاتاریک، ترشی خون (أسید اوریک) را از بین می برد. (توجّه: زیاده روی در مصرف نشود، زیرا برای کبد ضرر دارد.)
• پنجاه گرم از گیاه سنگ شکن (اُمُّ وَجَع الکبد) را در یک کیلو آب جوشانده، آب آن را صاف کرده، سپس برگ های گیاه انگورخرس (علف خرس) را به مدّت ۱۵ دقیقه در آن بخیسانید، سپس آب آنرا صاف کرده و بنوشید. (بسیار مفید است.)

درمان اوره بالا با دارو

درمان بر روی علت اصلی بروز این بیماری متمرکز است. پزشک ممکن است داروهای فرد را برای برخی بیماری های خود ایمنی تنظیم و یا انسداد، مانند سنگ کلیه را با جراحی برطرف کند. علاوه بر آن، پزشک ممکن است برای کنترل وضعیت بیمار برخی داروهای فشار خون و دیابت را تجویز کند.

دیالیز

بیشتر مبتلایان به اورمیا به دیالیز احتیاج دارند. کلیه ها با از بین بردن سموم و مایعات اضافی از بدن، خون را پاکسازی می کنند. این سموم به مثانه فرستاده می شود تا هنگام ادرار کردن از بدن دفع شود. در صورت نارسایی کلیه، دیالیز عملکرد کلیه ها را انجام می دهد. براساس بنیاد ملی کلیه، نارسایی کلیه در مرحله انتهایی زمانی اتفاق می افتد که کلیه ها تنها 10 تا 15 درصد از عملکرد طبیعی خود را انجام می دهند. دیالیز درمانی است که خون را با استفاده از دستگاه فیلتر و تصفیه می کند.

هنگامی که کلیه های به دلیل بیماری یا آسیب دیدگی نمی توانند عملکرد خودش را انجام دهند، دیالیز به حفظ عملکرد بدن در حد معمول کمک می کند. بدون دیالیز، نمک ها و سایر مواد زاید در خون جمع می شوند، بدن را مسموم می کنند و به اندام های دیگر آسیب می رسانند.

پیوند کلیه

برخی از بیماران مبتلا به اورمیا ممکن است به پیوند کلیه نیاز داشته باشند که با جایگزینی کلیه بیمار با یک کلیه سالم، ممکن است از مشکلات بعدی کلیه جلوگیری کند. افراد اغلب مجبورند سالها برای کلیه منتظر بمانند و ممکن است در حین انتظار به دیالیز احتیاج داشته باشند.

بیماران با نارسایی کلیه، معمولاً تحت درمان دیالیز قرار می گیرند و یا ممکن است واجد شرایط پیوند کلیه شوند. پیوند کلیه یک روش جراحی است که یک کلیه فرد بیمار با کلیه فرد اهدا کننده جایگزین می شوند. در مقایسه با دیالیز، پیوند کلیه کیفیت بهتر، خطر مرگ پایین تر، محدودیت های غذایی کمتری و هزینه درمان پایین تری دارد.