فریتین خون چیست و میزان استاندارد آن برای بدن چه قدر است ؟

کمبود فریتین و یا افزایش آن در بدن، فرد را دچار علائم خاصی می کند و سلامت او را به خطر می اندازد. بنابراین برای بررسی دقیق علل کم شدن فریتین و علل سطح بالای فریتین باید به پزشک مراجعه و درمان های لازم را دریافت کرد. تانما در این مطلب ضمن بیان علل کاهش و افزایش فریتین در خون، روش های تقویت فریتین در بدن را به شما معرفی می کند؛

فریتین خون چیست ؟

فریتین مانند آهن در بدن نیست. در خصوص تأثیرات فریتین در بدن باید گفت که فریتین پروتئینی است که آهن ذخیره می کند و هنگام نیاز بدن ، آهن را آزاد می کند. فریتین معمولا در سلول های بدن شما زندگی می کند و در واقع در خون جریان دارد. بیشترین غلظت فریتین معمولا در سلول های کبد به نام هپاتوسیت و سیستم ایمنی به نام رتیسولئودوتلیال می باشد .

فریتین در سلول های بدن ذخیره می شود تا جایی که نیاز به تولید سلول های قرمز خونی در بدن وجود داشته باشد . بدن به سلول ها سیگنال آزاد کردن فریتین را می دهد و سپس فریتین به ماده دیگری می بچسبد که به آن ترنسفرین می گویند.

ترنسفرین یک پروتئین است که با فریتین ترکیب می شود و آن را به سلول های خونی قرمز جدید ساخته شده در بدن منتقل می کند. در واقع ترنسفرین مانند یک تاکسی به سمت جایگاه آهن حرکت می کند. از آن جایی که سطح طبیعی آهن در بدن یک فرد سالم مهم است ، میزان آهن ذخیره شده به اندازه کافی نیز اهمیت دارد. اگر فردی به اندازه کافی فریتینین نداشته باشد ، میزان ذخیره آهن او نیز به زودی تمام می شود .

میزان استاندارد فریتین در خون

• 20تا 500 نانوگرم در هر میلی لیتر خون در مردان
• 20تا 200 نانوگرم در هر میلی لیتر خون از زنان
• کودکان 6 ماهه تا 15 ساله بین 7 تا 140 نانوگرم در هر میلی لیتر از خون
• نوزادان بین 1 تا 5 ماهه بین 50 تا 200 نانوگرم در هر میلی لیتر خون
• نوزادان تازه متولد شده بین 25 تا 200 نانوگرم در هر میلی لیتر از خون می باشد .

علل کمبود فریتین در بدن

زمانی که میزان فریتین از سطح طبیعی خود کم تر باشد ، احتمالا با کمبود آهن روبرو هستید و به احتمال زیاد آهن کافی در رژیم غذایی شما وجود ندارد . یکی دیگر از وضعیت های موثر در کاهش فریتین ، کم خونی است که هنگام کمبود سلول های خونی رخ می دهد . وضعیت های دیگر شامل موارد زیر است:

• خون ریزی زیاد در قاعدگی
• وضعیت های دل درد که در جذب معده تاثیرگزار است
• خون ریزی داخلی

علل زیاد بودن فریتین

زیاد بودن فریتین نیز می تواند نشانه هایی را به ما بگوید . به عنوان مثال هموکروماتوسیز یعنی وقتی که بدن ، آهن بیش از حد زیادی جذب می کند . سایر وضعیت های موثر بر زیاد بودن فریتین شامل موارد زیر است :

• بیماری های روماتیسمی
• تیروئید پرکار
• دیابت نوع دو
• سرطان
• لیمفوما هودکین
• انتقال خون زیاد
• سمی بودن آهن
• بیماری کبد، مثل هپاتیت سی مزمن
• سندروم پای بیقرار
• فیبروم یا پولیپ

نشانه های کمبود فریتین

• خستگی غیر منتظره
• سرگیجه
• سردرد مزمن
• ضعف غیر منتظره
• زنگ زدن گوش
• کلافگی
• پا درد
• تنگی نفس

نشانه های زیاد شدن فریتین

• دل درد
• درد در قفسه سینه یا قلب درد
• ضعف غیر منتظره
• درد مفصلی
• خستگی غیر منتظره

آزمایش فریتین

تست فریتین نیازمند مقدار کمی خون برای تشخیص سطح فریتین است. در مورد بعضی نمونه ها ممکن است پزشک به شما بگوید از حداقل ۱۲ ساعت قبل چیزی نخورید. براساس توصیه ی انجمن آمریکایی شیمی بالینی (AACC) اگر تست صبح ها یعنی زمانی که برای مدتی چیزی نخورده ایم دقیق تر انجام می شوند. ممکن است فرد گیرنده خون باندی را دور بازوی شما ببندد تا رگ شما مشخص تر شود.

بعد از اینکه پوست شما توسط یک پنبه ضد عفونی شد، فرد گیرنده خون سوزنی را جهت نمونه برداری در رگ فرو می کند. این نمونه بعدا به آزمایشگاه فرستاده می شود تا تحلیل شود. شما قبل از انجام آزمایش خون نباید تحت هیچ گونه اقدام درمانی قرار بگیرید

درمان کمبود فریتین

الف) درمان خانگی کمبود فریتین

برای جبران سطح پایین فریتین خون، می توانید از مواد غذایی فریتین ساز استفاده کنید:

پروتئین گوشتی

گوشت قرمز منبع عالی از آهن است و نیاز بدن به آهن را تامین می کند .بدن به راحتی می تواند آهن مورد نیاز را از گوشت قرمز جذب کند. مصرف گوشت، سبب بالاتر رفتن میزان سطح آهن خون و افزایش سطح فریتین می شود. مصرف گوشت گاو، گوشت بره، جیگر، میگو ، تخم مرغ موجب تامین آهن مورد نیاز بدن می شود.

محصولات گیاهی

برای افزایش آهن خونتان و بالا رفتن میزان فریتین خون ، در کنار مصرف گوشت از محصولات گیاهی مانند برنج، گندم، جو، آجیل و لوبیا که آهن فراوانی دارند ، استفاده نمایید.

پرهیز غذایی

به یاد داشته باشید مصرف برخی مواد مانند قهوه، چای سیاه و سبز، سویا غلیظ شده، شیر، کلسیم، منیزیم، فلز روی و فلز مس جذب آهن شما را دچار مشکل می کند پس سعی کنید از خوردن این گونه مواد در طول و یا پس و یا پیش از مصرف مواد غذایی سرشار از آهن خوداری کنید.

ب) روش های درمان کمبود فریتین در طب سنتی

• به منظور تأمین فریتین خون می توانید از روش های طبیعی زیر در طب سنتی استفاده کنید:
• باید تغذیه خود را اصلاح کنید و روغن طبیعی، نمک معدنی طبیعی و آب سالم بدون کلر همچنین ظروف مسی ، چدنی و برنجی استفاده کنید.
• از مواد کارخانه ای و فرآوری شده صنعتی کمتر استفاده کنید.
• از حسوم در پخت غذا های خورشتی استفاده کنید؛ هر بار ۱۵ دقیقه حسوم را در داخل ظرف غذای در حال پخت قرار دهید.
• روزانه یک کاسه فالوده سیب و عرق بیدمشک و گلاب میل کنید.
• شربت شیره انگور روزانه یک لیوان میل شود؛ دیابتی ها و افرادی که در معرض بیماری دیابت هستند از شربت شیره توت استفاده کنند.
• گرده گل احیا هر روز عصر یک قاشق مرباخوری با کمی آب قورت دهید؛ گرم مزاجان یک روز در میان میل کنند.
• از غذا هایی همچون فسنجان، سمنو، جوانه گندم، ارده، عسل زنده، آب زردک، میوه زیتون، چهارمغز، سویق جو و گندم، روغن زرد، روغن زیتون بکر و تصفیه نشده، سبزی خوردن کامل، بادام شیرین، نان سبوسدار بدون افزودنی، آبگوشت با نخود، آش با سبزی های کوهی و محلی خصوصاً با گزنه فراوان میل کنید.
• گرفتن آفتاب روزانه به مدت ۵ دقیقه و بین ساعات ۹ تا ۱۱ صبح به ساخت ویتامین Dدر بدن کمک مفید و مؤثری دارد.

ج) درمان دارویی کمبود فریتین

• سولفات آهن (Ferrous sulfate)
• گلوکونات آهنی (Ferrous gluconate)
• فومارات آهنی (Ferrous fumarate)
• کربنیل آهن (Carbonyl iron)
• Iron dextran complex

درمان افزایش فریتین

الف) درمان خانگی فریتین بالا

تغییردادن رژیم غذایی، برای به حداقل رساندن آهن جذب شده، به بهبود علائم بیماری هموکروماتوزیس کمک می کند. به این منظور معمولا موارد زیر در دستور کار قرار می گیرند:

پرهیز از مصرف مکمل های آهن

پرهیز از مصرف مکمل های حاوی ویتامین c (چون ویتامین c باعث افزایش جذب آهن در بدن می شود)

پرهیز از مصرف خوراکی ها و مواد غذایی حاوی آهن زیاد (یا خوراکی های غنی شده با آهن)

پرهیز از مصرف ماهی خام

محدودکردن مصرف الکل چون می تواند به کبد آسیب برساند.

ب) روش های درمان افزایش فریتین در طب سنتی

برای کاهش سطح آهن خون بیمار، معمولا از حجامت استفاده می شود. حجامت به سادگی خون را از بدن بیرون می برد. در بیمارانی که تخریب در بافت و یا عضوی از بدن صورت گرفته است، می توانیم با استفاده از حجامت از پیشرفت هموکروماتوزیس و تخریب بیشتر بافت جلوگیری کنیم:

• 1 تا 2 بار در هفته و به مقدار 500 میلی لیتر خون، حجامت می باشد.
• حجامت تا زمانیکه خون اضافی در بدن موجود است، ادامه دارد.
• مقدار آهن موجود در خون را در هر مرحله از درمان اندازه می گیرند.
• طول درمان و مدت درمان بستگی به سن، جنس، دلیل برای تشخیص و شدت علائم دارد.

ج) درمان دارویی فریتین بالا

قرص Deferiprone=L

داروی آهن زدای خوراکی است که برای بیماران با میزان بار آهن بالا بر حسب نظر پزشک مصرف می شود . موارد استفاده عبارتند از :

• حساسیت شدید به دسفرال یا عدم توانائی مصرف دسفرال
• مقادیر فریتین بالا ( اغلب بالای ng/ml ۲۵۰۰)
• بروز کاردیو میوپاتی و دیگرعوارض قلبی علیرغم مصرف دسفرال

دارو به شکل قرص های ۵۰۰ میلی گرم و در دوز ۷۵ mg/kg/day در سه دوز منقسم می باشد . نیمه عمر دارو در بدن ۸ ساعت می باشد . این درمان اغلب بصورت ترکیبی با دسفرال (Combination Therapy) برای بیمار گذاشته می شود و ثابت شده که این درمان باعث کاهش بار آهن بدن بخصوص آهن رسوب شده در قلب می باشد .

شایعترین عارضه دارو تهوع است که اغلب بعد از دو هفته بدون قطع دارو بهتر میشود. مصرف دارو بعد از غذا ممکن است باعث کاهش حالت تهوع شود.معمولأ دارو ابتدا با دوز کم شروع می شود و پس از اطمینان از تحمل دارو دوز کامل دارو برای بیمار گذاشته می شود. عارضه بعدی آرتریت و آرترالژیاست که گذرا وموقتی است.

مدت مصرف و میزان دارو بر حسب میزان بار آهن بدن و نظر پزشک تعیین می شود. در طول درمان بیمار باید با کنترل مرتب شمارش سلولهای خونی (CBC) و آنزیم های کبدی و فریتین توسط پزشک مربوطه تحت نظر باشد.

دفرازیروکس Deferasirox

داروی خوراکی جدیدی که اخیرأ مطالعات وسیع روی آن شده دفرازیروکس میباشد و در سال ۲۰۰۵ توسط اداره دارو و غذا امریکا FDA تایید شده است . این دارو با نام تجاری Exjade توسط شرکت نوارتیس ساخته شده و در ایران هم توسط شرکت داروئی اسوه با نام اسورال در بازار موجود است.

مهمترین حسن این دارو نیمه عمر طولانی آن است و دوز آن mg/kg ۲۰ به صورت مصرف یکبار در روز است که هم در کودکان( بالای دو سال) وهم بالغین قابل استفاده است . این دارو را می توان به عنوان تک دارویی نیز استفاده کرد و نیاز به درمان ترکیبی نیست. دارو بصورت قرص های ۱۲۵ ؛ ۲۵۰ ؛ ۵۰۰ میلی گرم در بازار وارد شده و علاوه بر آب؛ با آب میوه هم قابل مصرف است که با معده خالی و نیم ساعت قبل از غذا استفاده می شود.

آهن باند شده با دارو از راه مدفوع دفع می شود و فقط ۱۰% دفع کلیوی دارد . عوارض دارو شامل مشکلات گوارشی نظیر تهوع، استفراغ ، دل درد ،وراش های پوستی است. این دارو اخیرأ وارد بازار داروئی كشور شده است اما تجویز این دارو حتمأ باید توسط پزشك هماتولوژیست درمانگر بیمار و بر حسب دستورالعمل های توصیه شده در بروشور دارو باشد و كنترل میزان مصرف بر حسب پارامتر های آزمایشگاهی و تحت نظر پزشك باشد .