کاهش هماتوکریت یا افزایش آن می تواند نشاندهنده ی بیماری ها و مشکلات خونی مختلف باشد. بنابراین پزشکان با سنجش هماتوکریت در خون ، پی به اختلالات و بیماری های خاص در بیماران می برند. تانما در این مطلب نکات مهمی را در خصوص هماتوکریت و تأثیرات پایین یا بالا بودن آن در سلامت افراد بیان می کند؛

هماتوکریت چیست ؟

خون از سلول های مختلفی شامل گلبول های قرمز (RBC)، گلبول های سفید (WBC) و پلاکت ها (PLT) تشکیل شده است. این سلول ها و پلاکت ها در درون پلاسما شناور هستند. هماتوکریت یا HCT در آزمایش خون عبارت است از اندازه گیری درصدی از حجم کل خون که توسط گلبول های قرمز اشغال شده است.

گلبول های قرمز پروتئینی دارند که به آن هموگلوبین (Hb) گفته می شود. این پروتئین مسئول انتقال اکسیژن از ریه ها به بافت های بدن است؛ بنابراین دانستن درصد گلبول های قرمز خون و این که گلبول های قرمز چه درصدی از کل خون را تشکیل می دهند می تواند نشان دهنده ی توانایی خون در انتقال اکسیژن به بافت های بدن باشد

همچنین سطح هماتوکریتِ خیلی زیاد یا خیلی پایین نشان دهنده یک اختلال خونی، کمبود آب بدن یا سایر شرایط پزشکی باشد. هماتوکریتِ غیرطبیعی ممکن است کم خونی و کمبود گلبول قرمز خون را نشان دهد، هماتوکریتِ غیرطبیعی بالا هم پلی سیتمی نامیده می شود و هر دو به طور بالقوه اختلالات تهدید کننده زندگی هستند.

اندازه گیری هماتوکریت

هماتوکریت و هموگلوبین خون گرفته شده از فرد، توسط دستگاهی اتوماتیک اندازه گیری می شوند. بیشتر این دستگاه ها به طور مستقیم، هماتوکریت را اندازه گیری نمی کنند، بلکه از طریق مقدار هموگلوبین و حجم متوسط گلبول های قرمز خون، مقدار هماتوکریت محاسبه می شود.

همچنین می توان با استفاده از سانتریفوژ مقدار هماتوکریت را اندازه گرفت. هنگامی که لوله آزمایش خون، سانتریفوژ می شود، گلبول های قرمز در انتهای لوله جمع می شوند. نسبت گلبول های قرمز به حجم کلی خون، نشان دهنده میزان هماتوکریت می باشد.

محدوده ی طبیعی هماتوکریت خون

  • نوزاد در زمان تولد: ۵۲ درصد
  • کودک: ۳۶ درصد
  • نوجوان: ۴۰ درصد.
  • مردان بالغ: ۴۱ تا ۵۳ درصد
  • زنان غیر یائسه: ۳۴ تا ۴۶ درصد
  • زنان یائسه ۳۶ تا ۴۸ درصد
  • زنان در دوران بارداری: ۳۱ تا ۴۳ درصد

محدوده طبیعی هماتوکریت در افراد زیر ۱۵ سال به صورت جداگانه از افراد بالغ مشخص می شود، زیرا میزان هماتوكریت آن ها با افزایش سن به سرعت تغییر می كند. اگر میزان HCT خارج از محدوده طبیعی و خیلی پایین یا خیلی بالاتر از دامنه نرمال باشد، می تواند به عنوان نشانه ای از وجود مشکلات متعدد خونی در بدن فرد به شمار آید.

محدوده ی خطر هماتوکریت خون

اگر میزان هماتوکریت یا HCT در آزمایش خون از ۶۰ درصد بالاتر و از ۱۵ درصد پایین تر باشد، فرد با مشکلات جدی و تهدید کننده سلامتی روبرو است و باید به سرعت تحت درمان قرار گیرد.

علل پایین بودن هماتوکریت

  • از دست دادن خون (در اثر آسیب تروماتیک، جراحی، خونریزی و سرطان روده بزرگ)
  • کمبود تغذیه ای (آهن، ویتامین B12 ، فولات)
  • مشکلات مغز استخوان (جایگزینی مغز استخوان به دلیل سرطان، سرکوب توسط داروهای شیمی درمانی، نارسایی کلیه )
  • هموگلوبین غیرطبیعی (کم خونی سلول داسی شکل)

علل پایین بودن هماتوکریت در بارداری

هماتوکریت (HCT) در بارداری کمی کاهش می یابد. زیرا در طی دوران حاملگی حجم پلاسما افزایش یافته و درصد گلبول های قرمز نسبت به کل خون کم می شود که امری طبیعی است. در ضمن هماتوکریت کمتر از 34 درصـد در سـه ماهـه اول بـارداری همراه با افزایش خطر وزن کم هنگـام تولـد و زایمـان زودرس می باشد.

علل بالا بودن هماتوکریت

  • هماتوکریت های بالا در افرادی که در ارتفاعات زندگی می کنند و در افراد سیگاری مزمن دیده می شود.
  • کمبود آب بدن ، هماتوکریت کاذب ایجاد می کند که با بازیابی تعادل مایعات مناسب از بین می رود.
  • بیماری ریوی
  • تومورهای خاص
  • اختلال مغز استخوان معروف به پلی سیتمی روبرا ​​ورا
  • سوء مصرف داروی اریتروپویتین (اپوژن) در ورزشکاران برای دوپینگ
  • کمبود آب بدن
  • مسمومیت با مونوکسید کربن
  • بیماری قلبی مادرزادی
  • بیماری مغز استخوان (پلی سیتمی ورا)
  • زخم ریه
  • کاهش اکسیژن خون که اغلب ناشی از بیماری های ریوی است
  • اریتروسیتوز (بالا بودن مقدار گلبول قرمز خون)

نشانه های پایین بودن هماتوکریت

  • خستگی
  • عدم تمرکز
  • تنگی نفس
  • سردرد
  • قاعدگی سنگین
  • بدخلقی

نشانه های بالا بودن هماتوکریت

  • خستگی مفرط
  • تنگی نفس
  • پوست برافروخته
  • تعریق زیاد
  • سرگیجه
  • درد مفاصل
  • خارش بدن
  • سردرد

تشخیص پایین یا بالا بودن هماتوکریت

تست هماتوکریت درصد گلبول قرمز خون در کل حجم خون را بررسی می کند.اگر گلبول قرمز خون شما پایین یا بالاتر است، ممکن است پزشک دستور انجام. آزمایش hematocrit یا تست هماتوکریت (HCT) غالبا جزئی از آزمایش خون (CBC) بوده و یک روش روتین برای اندازه گیری بخش های مختلف خون است. همچنین این آزمایش برای تشخیص بیماری های خونی نظیر آنمی (کاهش هموگلوبین و معمولا تشخیص پایین بودن هماتوکریت)، یا پلی سیتمی (افزایش هموگلوبین و معمولا تشخیص بالا بودن هماتوکریت) مورد استفاده قرار می گیرد.

نحوه انجام آزمایش هماتوکریت

کارشناس برای آزمایش هماتوکریت به مقداری نمونه خون نیاز دارد. این خون را می توان با خراش سر انگشت و یا از ورید بازویی گرفت. اگر آزمایش هماتوکریت بخشی از CBC باشد، معمولاً تکنسین آزمایشگاه خون را از ورید داخل آرنج یا پشت دست می گیرد. تکنسین سطح پوست را با ماده ضدعفونی کننده تمیز کرده و یک باند لاستیکی یا تورنیکت به دور بازو می بندد تا به پر شدن ورید با خون کمک کند.

سپس سوزنی را در ورید قرار داده و نمونه خون را در یک یا چند ویال جمع آوری می کند. تکنسین لاستیکی را باز کرده و به منظور متوقف شدن خونریزی محل را با باند می پوشاند. آزمایش خون ممکن است اندکی ناخوشایند باشد. ممکن است زمانی که سوزن پوست شما را سوراخ می کند احساس فشار یا خارش داشته باشید. علاوه بر این برخی افراد با دیدن خون احساس ضعف و یا سرگیجه می کنند.

ممکن است کبودی اندکی در محل ایجاد شود، اما این مسئله ظرف چند روز رفع خواهد شد. این تست تنها چند دقیقه به طول خواهد انجامید و پس از پایان آن می توانید به فعالیت های روزمره خود بازگردید. نمونه شما برای آنالیز به آزمایشگاه ارسال خواهد شد.

روش های افزایش هماتوکریت

درمان اصلی هماتوکریتِ پایین خصوصا در مواردی که این مقدار اندک باشد تغییر در رژیم غذایی و در صورت منع پزشکی، افزایش مصرف موارد زیر است:

  • افزایش مصرف گوشت قرمز (به ویژه جگر)
  • ماهی و میگو
  • میوه خشک مانند زردآلو، آلو و هلو)
  • سبزیجات دارای برگ سبز تیره همچون اسفناج
  • لوبیا، نان و غلات غنی شده با آهن
  • خوردن غذاهای غنی از ویتامین C (مرکبات، بروکلی و گوجه فرنگی) به جذب آهن کمک می کنند. برخی غذاها مانند قهوه، چای، شیر، فیبر و پروتئین سویا مانع جذب آهن می شوند. اجتناب از چنین غذاهایی باعث می شود آهن بیشتری از رژیم غذایی و یا مکمل های آهن جذب شود.
  • مکمل های بدون نسخه به راحتی در دسترس هستند و شایع ترین عارضه جانبی آن ها ناراحتی معده است که می توان با تغییر مکمل آهن و امتحان کردن نمونه های مختلف از نمک های آهن به مورد مناسب مصرف رسید. با این حال، از آنجا که علل متعدد دیگری نیز ممکن است باعث کاهش هماتوکریت شوند، مراجعه به پزشک متخصص و انجام آزمایشات لازم قبل از مصرف هر نوع مکمل توصیه می شود تا علت دقیق هماتوکریت پایین را تعیین کنند.

روش های کاهش هماتوکریت

در بیماران با هماتوکریت 60 درصد یا بالاتر، ویسکوزیته خون افزایش یافته، اکسیژن رسانی بافت به خطر می افتد و شیوع عوارض قلبی عروقی افزایش می یابد. برای این بیماران فلبوتومی فوری اغلب انجام می شود اما اگر حجم گلبول های قرمز زیاد نشود و از حجم پلاسما و کل خون کاسته شود، ممکن است فلبوتومی مضر باشد.

تغییراتی در سبک زندگی خاص مانند ترک سیگار و هیدراته ماندن، می تواند به کاهش تعداد گلبول های قرمز خون کمک کند. هیدراته ماندن بسیار مهم است زیرا مایعات کمک می کنند تا خون بیش از حد غلیظ نشود. به غیر از تغییر سبک زندگی، پزشک ممکن است دارویی برای کمک به سطح بالای هماتوکریت و کاهش هماتوکریت تجویز کند. به طور معمول داروهای رقیق کردن خون مانند آسپرین تجویز می شوند زیرا افرادی که بیش از حد گلبول قرمز دارند بیشتر در معرض لخته شدن خون هستند.

آیا این مطلب مفید بود؟
نظر خود را بنویسید! لطفا کلیک کنید