نشانه بیش فعالی در کودکان چیست | معرفی روش های تشخیصی

بیش فعالی در کودکان یک اختلال نسبتا شایع است که در برخی موارد خصوصا اگر درمان نشود، به دوران بزرگسالی نیز خواهد رسید و عوارضی را در طول زندگی افراد خواهد داشت. تانما در این مطلب قصد دارد شما را با اختلال نقص توجه، آزمون های تشخیص بیش فعالی در کودکان و درمان آن آشنا کند؛

اختلال بیش فعالی چیست؟

اختلال کم توجهی یا بیش فعالی (ADHD)، نوعی اختلال رفتاری رشد، اختلال در سیستم شناختی، هیجانی و کنترلی است. به عبارت دیگر می­توان بیان کرد که قدرت برنامه ­ریزی و سازماندهی کافی برای انجام کارهای مختلف در این افراد پایین بوده و به طور خلاصه بدون فکر عمل می کنند که غالبا منجر به پایین آمدن تمرکز و ناتوانی در یادگیری می­شود

میزان شیوع بیش فعالی

اختلال بیش فعالی حدود هشت تا ۱۰ درصد کودکان را مبتلا می کند. این بیماری در پسران شایعتر از دختران است که هنوز دلیل اصلی آن مشخص نشده است. حدود 3 تا 5 نفر از هر صد کودک دبستانی به ADHD مبتلا هستند. بیش از دو نفر از هر سه کودک مبتلا به ADHD تا دوره نوجوانی همچنان علامت-دار باقی می مانند. این میزان در بزرگسالی به دو نفر از هر سه نفر می رسد.

انواع بیش فعالی در کودکان

اختلال اول بیش فعالی

در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد.

اختلال دوم بیش فعالی

در نوع دوم فقط پرتحرکی دیده می شود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد این اختلال در کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده می شود.

اختلال سوم بیش فعالی

معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود. کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اکثرا پرتحرک هستند و دست ها و پاهای خود را زیاد حرکت می دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می کنند.

علل اختلال بیش فعالی در کودکان

مانند بسیاری از اختلالات روانی دیگر، علل ADHD هنوز در دست بررسی است. فرض بر این است که ژن ها، اثرات محیطی هم چون مواجهه با سموم در دوران جنینی و تجربه ی حوادث ناگوار در اوایل زندگی، همه نقشی کلیدی در ایجاد این اختلال دارند.

عوامل خطرزا

• سابقه خانوادگی بیش فعالی در اقوام درجه یک
• تماس با توکسین یا سموم محیطی مانند سرب
• مصرف بعضی دارو ها در دوران بارداری
• نوشیدن الکل یا استعمال سیگار در بارداری
• تماس با برخی مواد شیمیایی مانند بی فنیل های پلی کلرینه در بارداری
• تولد به صورت نارس

نشانه های اختلال بیش فعالی در کودکان

• اشکال در توجه
• خیال بافی
• ناتوانی در دنبال کردن دستورالعمل های مشخص و گوش دادن به حرف های دیگران
• اشکال در سازماندهی وظایف یا فعالیت ها
• فراموش کاری به خصوص فراموش کردن وسایل مورد نیاز از جمله مداد، کتاب، اسباب بازی و...
• ناتوانی در تمام کردن تکالیف مدرسه و...
• زود ناراحت شدن و از کوره دررفتن یا پریشان شدن
• ناتوانی در یک جا نشستن به مدت طولانی
• پرحرفی بیش از حد
• پریدن وسط حرف دیگران یا خراب کردن بازی های گروهی
• ناتوانی در رعایت کردن نوبت

عوارض بیش فعالی در کودکان

• بچه های بیش فعال اغلب نمی توانند آرام سر کلاس بنشینند و روی درسشان تمرکز کنند بنابراین موفقیت تحصیلی چندانی به دست نمی آورند.
• بچه های بیش فعال بیش از دیگران توی دردسر می افتد، دچار سانحه می شوند و به خودشان آسیب می زنند.
• بچه های بیش فعال عزت نفس پایینی دارند.
• بچه های بیش فعال به سختی توسط گروه های دوستان وهم سالان پذیرفته می شوند.
• بچه های بیش فعال بیش از سایرین در معرض گرایش به بزه کاری قرار دارند.
• اختلالات یادگیری شامل اختلال در خواندن، فهمیدن و ارتباط برقرار کردن
• اختلال اضطراب که باعث می شود این بچه ها بیش از حد نگران و عصبی باشند.
• افسردگی که در کودکان بیش فعال شایع تر از بزرگسالان است.
• اختلال دوقطبی که علاوه بر افسردگی باعث رفتارهای جنون آمیز هم می شود.
• سندرم توره که نوعی اختلال عصبی است که خودش را با تیک های ماهیچه ای و صوتی نشان می دهد.

روش های تشخیص بیش فعالی

اگر شما در سنین کودکی و نوجوانی هستید و احساس میکنید مشکلاتی که در بالا به آنها اشاره شد در شما وجود دارند، میتوانید به سرویسهای خدمات سلامت روان کودکان و نوجوانان مراجعه کنید. کارکنان متخصص برای شما یک مصاحبه تشخیصی 2-1 ساعته انجام میدهند. آنها راجع به اوایل کودکی و مشکلات فعلی شما از خانواده یا مدرسه تان اطلاعاتی می گیرند. با گذشت زمان و در صورتی که علائم اختلال تا بزرگسالی ادامه پیدا کند، فرد از سرویس های خدمات کودکان و نوجوانان به سرویس های خدمات بزرگسالان منتقل می شود.

بیش فعالی در بزرگسالان

برای تشخیص بیش فعالی در بزرگسالان هم توسط یک روانپزشک که از اعضاء تیم منطقه ای سلامت روان است ارزیابی می شوید. این ارزیابی ها شامل بررسی علامت های فوق و میزان مشکل ساز بودن آنها است. اغلب کودکانی که در انگلستان تشخیص ADHD می گیرند، به همراه مشکلات توجه دچار بیش فعالی و تکانش گری هم هستند. برای کمک به بزرگسالانی که بیش فعالی در آن ها تشخیص داده شده است، روش های درمانی زیر تحت نظر پزشک مؤثر خواهد بود :

روان درمانی

• راه هایی پیدا کنید که مطمئن شوید که وظایف مهمی راکه باید انجام بدهید، انجام می-دهید.
• راه هایی پیدا کنید تا به زندگیتان بهتر نظم بدهید.
• راه هایی پیدا کنید که بتوانید احساس اضطراب خود را کاهش دهید.

دارودرمانی

دو دسته این داروها شامل متیل فنیدیت و دکسامفتامین هستند. ( به نامهای ریتالین، کنسترا، اکوازیم و دکسدرین هم شناخته میشوند.) این داروها خیلی سریع اثر می کنند ولی اثرشان در طول شب از بین می رود. عجیب به نظر می رسد که چنین داروهایی بر ADHD موثر باشند ولی شواهد کافی به نفع این مطلب وجود دارد. انواع آهسته اثر این داروها نیز وجود دارند که فقط کافی است یک بار در روز استفاده شوند. این داروها قابل سوء مصرف هستند بنابراین در انگلستان از نظر قانونی جزو داروهای «تحت کنترل» هستند. عوراض جانبی این دسته از داروها شامل کاهش وزن و گاهی روان پریشی است.

پیشگیری از بیش فعالی

خودداری از مصرف تنقلات ناسالم

پرهیز از تنقلات غیر طبیعی مثل چیپس، پفک، نوشابه، کاکائو و ... برای پیشگیری و درمان بیش فعالی بسیار ضروری است؛ والدین مراقب باشند از همان ابتدای تولد، چنین خوراکیهایی را به کودک خود ندهند و ذائقه او را علاقمند به این مواد نکنند.

عدم استفاده زیاد از موبایل و رایانه

پرهیز از موبایل و تبلت و خصوصا بازیهای رایانه ای علی الخصوص بازیها و صحنه های به اصطلاح اکشن نیز ضروری است؛ پدر و مادری که تصور می کنند با این کار به بچه خود لطف می کنند یا قصد دارند چند صباحی او را با این وسایل، زمین گیر و آرام کنند باید آگاه باشند که با این اقدام، روان کودک و آینده اش را تباه می کنند و ظرف چند سال آینده مشتری روان پزشکان خواهند شد.

حجامت

انجام "حجامت" خاص اطفال که خیلی ظریف و ملایم انجام می شود با تشخیص و زیر نظر طبیب خصوصا برای بچه هایی که مزاج خیلی گرمی دارند، می تواند مفید باشد.

روش های درمان بیش فعالی

درمان دارویی

در حال حاضر، داروهای محرک (روانی) معمولترین داروهای تجویز شده برای درمان ADHD هستند. به نظر می رسد داروهای محرک برای تقویت و برقراری تعادل سطح مواد شیمیایی مغز که انتقال دهنده های عصبی نام دارند کمک می کند. این داروها در بهبود علائم و نشانه های عدم توجه و بیش فعالی بسیار موثرند.

از جمله این داروها می توان به ریتالین، دیگران، دگزامفتامین و... اشاره کرد که در دو فرم کوتاه و طولانی اثر موجودند. دیگر داروهای مورد استفاده در درمان ADHD شامل اتوموکستین و داروهای ضد افسردگی مثل بوپروپیون و دزیپرامین و... است.

رفتار درمانی

معلمان و والدین می تواند استراتژی های رفتاری رابه کودک آموزش دهند تا نحوه برخورد با شرایط دشوار را یاد بگیرند. این استراتژی ممکن است شامل سیستم های پاداش و... باشد.

روان درمانی

معمولا برا کودکان بزرگتر انجام می شود تا الگوهای رفتاری منفی و راه های مقابله با علائم بیماری خود را یاد بگیرند.

مهارت آموزی به پدر و مادر

این روش می تواند به پدر و مادر کمک کند تا راه های درک و راهنمای رفتار کودک را یاد بگیرند.

خانواده درمانی

خانواده درمانی می تواند به پدر و مادر و خواهر و برادر کودک کمک کند تا با با استرس زندگی با کودک مبتلا به بیش فعالی مقابله کنند.

درمان تغذیه ای

مطالعات نشان داده اند که بسیاری از موارد بیش فعالی، ناشی از رعایت نکردن رژیم غذایی مناسب در این افراد است و حذف برخی مواد غذایی، می تواند در کاهش عوارض ناشی از این اختلال، بسیار کمک کننده باشد. پرهیز از مصرف شکر، نوشابه، شیرینی جات، غذاهای چرب و غذاهای آماده و فرآوری شده مانند سوسیس و کالباس می تواند به کاهش بروز علائم بیش فعالی در این کودکان کمک کند.

خوراکی هایی مانند هلو، گوجه فرنگی و خیار حاوی ماده ای به نام سالیسیلات هستند و باید از رژیم غذایی این کودکان حذف و با مواد دیگر جایگزین شوند؛رنگ غذایی نارنجی که به صورت ماده افزودنی در غذاهای بسته بندی مانند آدامس، شکلات، سس، برخی دسرها ، کنسروها و رنگ های غیرطبیعی زعفران وجود دارد نیز در بروز بیش فعالی مؤثر است و باید از غذای کودک حذف شود. نوشیدنی های حاوی کافئین مانند قهوه ها، نوشابه های گازدار و چای پررنگ علائم این بیماری را تشدید می کنند. برخی مطالعات نیز ثابت کرده اند که کمبود برخی مواد معدنی، ویتامین ها و اسیدهای چرب نیز می تواند باعث بروز چنین اختلالی شود؛ این مواد عبارتند از:

آهن

کمبود آهن ، میزان دقت و تمرکز را به میزان چشمگیری کاهش می دهد البته باید دقت داشت که کمبود آهن را باید با مصرف مواد غذایی حاوی این عنصر جبران کرد و نه لزوماً مصرف داروهایی مانند اسیدفولیک چرا که بنابر برخی مطالعات، مصرف بی مورد و بیش از نیاز اسیدفولیک در دوران بارداری، خود می تواند زمینه بیش فعالی کودکان پس از تولد را فراهم کند.

اسیدهای چرب امگا3 و امگا6

تحقیقات نشان داده است غلظت اسیدهای چرب امگا3 و امگا6 در افراد مبتلا به بیش فعالی کمتر از سایر افراد است؛ کنجد، تخم کدو تنبل و تخم آفتابگردان، منابع خوب اسیدهای چرب امگا6 و برخی ماهی ها نیز از منابع خوب امگا3 هستند.

منیزیم

کمبود منیزیم اغلب در افراد مبتلا به بیش فعالی دیده می شود و با دریافت آن، علائم این اختلال کاهش چشمگیری می یابد؛ منیزیم در مغزها، حبوبات، غلات آسیاب نشده و سبزیجات با برگ های تیره رنگ وجود دارد. کمبود روی ، ویتامین B6 ، کلسیم و پروتئین نیز می تواند از عوامل افزایش بروز علائم ADHD در کودکان و حتی بزرگسالان باشد.

درمان های جایگزین و حمایتی

یوگا یا مدیتیشن

انجام روزانه تمرینات یوگا به طور منظم و یا استفاده از تکنیک های مدیتیشن و تمدد اعصاب ممکن است به کودکان کمک کند تا آرامش پیدا کنند و نظم و انضباط را یاد بگیرند.

مکمل درمانی با ویتامین و مواد معدنی

در حالی که ویتامین ها و مواد معدنی برای سلامت عمومی مفید هستند، اما هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان دهد مکمل های ویتامینی یا مواد معدنی می تواند علائم ADHD را کاهش دهد.

فرمولاسیون اختصاصی

این محصولات ترکیبی از انواع ویتامین ها، عناصر کم مقدار معدنی و... هستند که البته تحقیقات کافی در خصوص اثربخشی شان انجام نشده و به طور بالقوه می توانند مضر باشند.

اسیدهای چرب ضروری

این چربی ها که مهمترینشان اسید چرب امگا 3 است برای عملکرد درست مغز لازم است.

کمتر در معرض نور سفید بودن

نورهای سفید مانند لامپ های مهتابی، هیجان کودک را بالا برده و دائما او را بی قرار می کند. به همین دلیل هرچه کمتر در معرض نورهای سفید قرار بگیرد، رفتارهای تکانشی او کمتر می شود.