بایدها و نباید های مراقبت از زخم | لازمه که بدونی

مراقبت از زخم در بهبود سریع آن بسیار مؤثر است و در بسیاری مواقع می تواند از عفونت جلوگیری کند. پس لازم است همه ی ما نسبت به روش های مراقبت از انواع زخم ها آگاهی های لازم را کسب کنیم. تانما در این مطلب نکات کلیدی و مهمی در رابطه با مراقبت از زخم بیان می کند که در زیر می خوانید؛

زخم چیست ؟

زخم به هر نوع جراحتی در بدن گفته می شود که با آسیب بخشی از بافت های بدن همراه است و یا هرگونه اختلال در تمامیت یکپارچه بودن پوست را زخم می گویند. زخم ها می تواند در پوست یا مخاطی مانند مخاط دهان، مخاط تناسلی، مخاط دستگاه گوارش و… ایجاد شود، اما شایع ترین محل زخم ها پوست بدن هستند.

انواع زخم

الف) دسته بندی زخم از نظر انسجام لایه های پوست

• زخم بسته (کوفنگی، کبودی، خونمردگی)
• زخم باز (خراشیدگی، بریدگی، پارگی، سوراخ شدگی، زخم نافذ، زخم پرفوره)

ب) دسته بندی زخم از نظر رنگ بستر زخم

• زخم سیاه رنگ
• زخم زرد رنگ
• زخم قرمز رنگ
• زخم صورتی رنگ

ج) دسته بندی زخم ها از نظر طول مدت زمان ابتلا به زخم

• زخم حاد
• زخم مزمن

د) دسته بندی زخم ها از نظر درجه آلودگی به باکتریها

• زخم تمیز
• زخم آلوده
• زخم کلونیزه
• زخم عفونی

عوامل مؤثر بر ترمیم زخم

• عفونت
• دیابت
• جریان خون ضعیف
• چاقی که خطر عفونت پس از جراحی را افزایش می دهد.
• سن، بزرگسالان مسن، به طور کلی آرامتر و دیرتر از افراد جوان بهبود می یابند.
• مصرف الکل زیاد که می تواند روند درمان را کند کرده و خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد.
• سیگار کشیدن که بهبود درمان را به تاخیر می اندازد و خطر ابتلا به عوارضی مانند عفونت و باز شدن زخم ها را افزایش می دهد.
• استرس که می تواند به کمبود خواب، رژیم غذایی ناسالم و سیگار کشیدن و مصرف الکل زیاد، درمان را به تاخیر می اندازد.
• مصرف داروهای خاص از جمله کورتیکواستروئیدها، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی ( NSAIDs ) و برخی داروهای شیمی درمانی

انواع بهبود زخم

بهبودی اولیه (intention first)

لبه های زخم نزدیك،التهاب کم،مقدار کمی اسکار به جای میگذارد.

بهبودی ثانویه (secondary intention)

لبه های زخم از هم دور،ریسك عفونت باال،اسکار به جای می گذارد.

بهبودی ثالثیه(Tertiary intention)

لبه های زخم کامال باز،اسکار زیاد،بهبودی طولانی

عوارض زخم

• خونریزی((hemorrhage
• عفونت(infection)
• باز شدن زخم(dehiscence)
• بیرون ریختن احشا(evisceration)

نکات مهم مراقبت از زخم

بایدهای مراقبت از زخم

• قبل از شروع، از تمیز بودن همه تجهیزات لازم مطمئن شوید. به عنوان مثال، اگر از موچین استفاده می کنید، ابتدا بهتر است اول با الکل ضدعفونی شود.
• در مورد عوض کردن پانسمان، این کار باید روزانه انجام شود زیرا اگر پانسمان مرطوب شود خود آن تبدیل به محیط مناسبی برای رشد انواع میکروارگانیسم ها می شود.
• مرطوب نگه داشتن زخم ها به التیام و درمان سریع تر زخم کمک می کند و از چسبیدن باند و پانسمان به زخم جلوگیری می کند. این روش به ویژه برای زخم های بزرگ و خراش ها مفید است.
• تمیز نگه داشتن منطقه زخم و اعمال یک لایه نازک از پماد آنتی بیوتیک نیز می تواند به پیشگیری از عفونت زخم کمک کند.
• بانداژ و پانسمان، زخم را از مالش لباس ، جذب گرد و غبار و باکتری ها محافظت می کند. پانسمان زخم می تواند به سریع تر شدن روند درمان زخم کمک کند. برای کاهش خطر ابتلا به عفونت، همیشه قبل از اعمال پانسمان، زخم را تمیز کنید. چسب زخم نیز می تواند لبه های زخم باز را نزدیک به هم نگهدارد.
• برداشتن سریع باند و پانسمان زخم، می تواند خطر ابتلا به عفونت و باز شدن زخم را افزایش دهد. در عوض، بانداژ را آهسته و به آرامی بکشید.
• اگر حس کردید قسمتی از بانداژ به زخم چسبیده است، آن را با آب گرم خیس کنید تا زخم را نرم کند. برای جلوگیری از کنده شدن موهای اطراف زخم، باند را به آرامی در جهت رشد مو بکشید.
• حتماً قبل از تعویض پانسمان باید دست ها را با آب و صابون حداقل به مدت 30 ثانیه بشورید.
• حتماً از وسایل تمیز تری مثل گاز استریل برای بند آوردن خونریزی زخم استفاده کنید.
• به منظور بند آوردن خونریزی گاز های زیاد تری روی آن بگذارید.
• برای تمیز کردن پوست اطراف زخم از آب گرم و صابون استفاده کنید اما از قرار دادن صابون بر روی زخم خودداری کنید.
• مطمئن شوید که هیچ چیزی از قبیل شیشه یا شن در جای زخم وجود نداشته باشد. برای از بین بردن هر گونه آلودگی یا شی خارجی، از موچین استریل شده استفاده کنید و یا با دقت و به آرامی یک پارچه ای مرطوب را روی زخم بمالید.
• قبل از پوشاندن پوست با گاز یا باند، اجازه دهید تا محل زخم در هوا خشک شود. معمولاً نیازی به پوشاندن بریدگی ها و خراش های جزئی نیست.

نبایدهای مراقبت از زخم

• وقتی با یک زخم روبه رو می شویم اصلاً نباید از پنبه یا دستمال کاغذی برای بند آوردن خون روی زخم استفاده کنید زیرا هیچ کدام یک از آن ها استریل نیستند.
• اگر از بتادین برای ضدعفونی کردن زخم استفاده می کنید باید حتماً دقت کنید که بتادین مستقیماً روی زخم و لایه های عمیق تر آن ریخته نشود. چون در بتادین ید وجود دارد و ممکن است باعث ایجاد آلرژی در فرد شود.
• در هنگام پانسمان زخم زمانی که گاز را روی زخم میگذارید دیگر به هیچ وجه نباید آن را تکان دهید زیرا باعث جابه جایی میکروارگانیسم ها می شود و اگر گاز را روی زخم گذاشتید و خون جاری شد اصلاً گاز را برندارید چون باعث افزایش شدت خونریزی می شود.
• تمیز کردن زخم با پراکسید هیدروژن یا زدن الکل به زخم می تواند به بافت آسیب برساند و درمان زخم را به تأخیر بیاندازد.
• قرار دادن کره یا یخ بر روی سوختگی نه تنها هیچ کمکی به درمان زخم نمی کند بلکه می تواند منجر به آسیب بیشتر بافت شود.

پیشگیری از عفونت زخم

• زخم را بلافاصله با آب تمیز و چند دقیقه ای بشویید. سپس، پوست اطراف زخم را با آب گرم و صابون تمیز کنید. اگر امکان استفاده از آب تمیز وجود ندارد، زخم را با دستمال های الکلی درمان کنید.
• اجازه دهید پوست خشک شود.
• روی زخم پماد ضدعفونی کننده بزنید.
• با گاز یا پانسمان مناسب از زخم محافظت کنید.

روش های درمان زخم

الف) درمان های خانگی زخم ها

• هر روز زخم را به آرامی بشویید. بدین منظور یک قاشق چایخوری نمک را در یک فنجان آب بریزید و بجوشانید، بگذارید تا خنک شود و سپس آن را به آرامی با گاز استریل روی زخم بزنید.
• اگر زخم طی 1-2 روز علائم بهبودی را نشان نداد، به پزشک مراجعه کنید.
• حداقل روزی یک بار پانسمان زخم را عوض کنید. در صورت مرطوب یا کثیف شدن بلافاصله آن را تعویض کنید.
• پوست روی زخم را دستکاری نکنید. زیرا این امر می تواند منجر به زخم شدن، کاهش سرعت بهبودی و افزایش خطر عفونت شود.
• از استفاده پراکسید هیدروژن یا ید روی زخم خودداری کنید. زیرا ممکن است باعث تحریک پوست در برخی افراد شود. در صورت تحریک پوستی، دیگر از پمادهای ضد عفونی کننده استفاده نکنید.

ب) مواد غذایی برای خوب شدن سریع زخم ها

مواد غذایی مفید

پروتئین

در حین بهبود زخم حداقل به 2- 3وعده پروتئین در روز نیاز خواهید داشت. اگر پروتئین کافی دریافت نکنید برخی از آن ها به جای ترمیم زخم به سمت تامین انرژی بدن می روند. لوبیا، آجیل، تخم مرغ، پروتئین های فاقد چربی، شیر، مکمل های پروتئین، گوشت، مرغ، ماهی، پنیر، ماست یونانی، محصولات پروتئین، سویا وآجیل سویا را مصرف کنید. در هر وعده غذایی 20-30 گرم پروتئین و برای میان وعده های خود 10-15 گرم پروتئین در نظر بگیرید.

سبزیجات دارای برگ سبز

سبزیجاتی چون اسفناج، جعفری، لوبیا سبز، کلم پیچ، گل کلم و سبزیجات دارای برگ تیره سرشار از ویتامین هستند و نقش مهمی را در انعقاد خون دارند

ویتامین C

این نوع ویتامین دارای خاصیت آنتی اکسیدان است و برای سنتز ماتریکس بین سلولی بافت ها مثل استخوان، پوست، دیواره رگ های خونی و بافت پیوندی لازم و ضروری است و از آسیب سلولها جلوگیری می نماید. مرکبات، کیوی، خانواده کلم، گوجه فرنگی، خانواده کلم، انواع توت ها و …. از مواد خوراکی حاوی ویتامین سی هستند.

ویتامین A

این ویتامین به تولید گلبولهای سفید کمک می کند و نقش مهمی در مبارزه با عفونت در اطراف زخم ها را دارد. این ویتامین نقش آنتی اکسیدانی نیز دارد و اثر رادیکالهای آزاد که به سلولها آسیب می رسانند را خنثی می نماید. مواد خوراکی حاوی ویتامین A عبارتند از:جگر، سبزیجات و میوه های زرد و نارنجی مثل هویج، انبه، فلفل دلمه ای، سیب زمینی شیرین.

روی

یکی دیگر از مواد مغذی لازم بدن که در گوشت گاو و جگر یافت می شود روی می باشد. این ماده مغذی همچنین به مقادیر کم تری در دانه آفتابگردان، کره بادام زمینی، بادام و جوانه گندم یافت می شود. روی دومین عنصر کمیاب است که به صورت ناچیز در بدن انسان پیدا می شود. روی در تقویت سیستم ایمنی، تقسیم سلولی، سنتز کلاژن موثر است و سرعت بهبود زخم و جراحات را افزایش می دهد.

آب

برای ارتقا سلامت پوست و شفابخشی زخم هیدراته ماندن الزامیست. در حالی که نوشیدن آب گزینه بهتری است اما شیر، سوپ، چای، قهوه و آبمیوه های طبیعی نیز گزینه های سالمی هستند.

مواد غذایی حاوی عوامل ضد التهابی

برخی مواد خوراکی مانند:عسل، آناناس و زرد چوبه با داشتن عوامل ضد التهابی، التهاب را کاهش داده و از ایجاد عفونت پیشگیری می کنند و روند بهبود زخم را سرعت می بخشند. ترکیب عسل و زردچوبه برای سرعت درمان زخم بسیار موثر است.

اسید چرب امگا3

برای افزایش سرعت بهبود زخم و جراحات، مصرف مواد غذایی دارای اسیدهای چرب امگا 3 مانند ماهی سالمون، ماهی ساردین، ماهی قزل آلا ، ماهی تن، تخم کتان ، گردو، خرفه موثر است زیرا اسیدهای چرب امگا 3 التهاب را کاهش و سبب بهبود سریعتر زخم ها می شوند.

مواد غذایی مضر

الکل

التهاب را افزایش می دهد و برای درمان و بهبودی مضر است.

شکر و دانه های تصفیه شده

باعث افزایش التهاب می شوند و روند درمان را به تاخیر می اندازند.

روغن های هیدروژنه

چربی های هیدروژنه، التهاب را افزایش می دهند و توانایی بدن شما را برای التیام، کاهش می دهند.

غذاهای فرآوری شده

این غذاها شامل روغن های هیدروژنه، مواد شیمیایی، رنگ و دیگر افزودنی های مشکوک هستند که می توانند التیام زخم را با کندی مواجه کنند.

ج) توصیه های طب سنتی برای درمان زخم

آلوئه ورا

خاصیت ضد التهابی آلوئه ورا برای تسکین و درمان زخم باز مناسب است. همچنین می تواند به کاهش علائم آفتاب سوختگی کمک کند. اگر شما یک گیاه آلوئه ورا در خانه دارید، می توانید برگ آن را جدا کنید و ژل آن را خارج کرده سپس روی زخم بزنید.برای شستشوی زخم از محلول نمکی به جای پراکسید هیدروژن استفاده کنید.

سیر

سیر یک ماده مفید در مبارزه با زخم های باز است. این ماده کمک می کند تا خونریزی متوقف شود، درد را از بین ببرد و سریع تر زخم شما را بهبود می بخشد. سیر را له کنید و مستقیماً روی زخم خود بمالید. با یک باند بپوشانید و حداکثر ۲ روز آن را بپوشانید.

سرکه سیب

سرکه سیب یکی دیگر از گزینه های عالی برای درمان عفونت زخم است، به خصوص اگر بریدگی ها و خراش های زیادی دارید.قبل از استفاده از سرکه سیب روی پوست خود، باید آن را با آب رقیق کنید. سپس می توانید مایع را با گاز استریل به مدت ۳۰ دقیقه در محل آسیب دیده قرار دهید.

روغن درخت چای و نعناع

گر چه درخت چای و نعناع خواص مشابهی دارند، اما روش استفاده متفاوتی دارند. روغن درخت چای را مستقیماً روی زخم بگذارید و با کمک باند آن را بپوشانید. روغن نعناع را نباید مستقیماً روی زخم باز استفاده کرد، زیرا خطر التهاب وجود داشته و باید روی اطراف محل زخم مالیده شود.

عسل

برای درمان سوختگی و زخم ها ، عسل با کیفیت بالا را به طور مستقیم به ناحیه آسیب دیده می توانید اعمال کنید و یا به صورت پانسمان از آن استفاده کنید که در صورت پانسمان، باید هر ۲۴ تا ۴۸ ساعت آن را تعویض کنید. همچنین می توانید با مخلوط کردن عسل خام، روغن درخت چای و روغن اسطوخودوس ، یک درمان خانگی عالی درست کنید.

بابونه

مقدار کمی بابونه را در آب داغ بیندازید و همچنین می توانید یک عدد چای کیسه ای را روی زخم قرار دهید. چند بار در روز این کار را انجام دهید تا بهترین نتیجه را بگیرید.

ریشه گل ختمی

ریشه گل ختمی برای درمان زخم ها بسیار موثر است. همچنین سموم و باکتری های موجود در زخم را هنگام استفاده از بین می برد و فرایند شفابخشی را کوتاه می کند. برای درمان سوختگی ها و کبودی ها بسیار موثر است و می توانید آن را به زخم بزنید تا سرعت شفابخشی افزایش پیدا کند.

گل همیشه بهار

یک قاشق غذاخوری گل همیشه بهار و یک فنجان آب گرم را آماده کنید و سپس گل را داخل آب گرم بریزید و حدود 10 دقیقه روی لیوان را بپوشانید و سپس از طعم این چای لذت ببرید.

روعن نارگیل

مقدار کمی روغن نارگیل را به زخم و اطراف آن را بزنید و سپس آن را باندپیچی کنید تا رطوبت آن حس شود. در طول روز پانسمان آن را عوض کنید. دو یا سه بار روغن نارگیل بزنید و این عادت را تا چند روز تکرار کنید تا زخم کاملا بهبودی پیدا کند.

سیب زمینی

1 الی 2 عدد سیب زمینی و یک تکه پارچه تمیز آماده کنید. سیب زمینی را پوست کنده و آن ها را خرد کنید و داخل پارچه بریزید. سپس آن ها را روی محل سوختگی قرار دهید و اجازه دهید که 4 الی 5 ساعت داخل پارچه باقی بمانند. سپس با آب گرم بشویید. این سیب زمینی ها را چند بار در طول روز روی زخم قرار دهید و تا جایی صبر کنید تا به طور کامل بهبود پیدا کنند.