آیا شکاف کام قابل درمان است | بهترین زمان درمان لب شکری

شکاف کام و لب در نوزادان شیوع نسبتا بالایی دارد و مراقبت های دوران بارداری تا حدودی می تواند از بروز این عارضه در نوزادان پیشگیری کند. در صورت عدم درمان به موقع شکاف کام و لب، کودک دچار عوارض مختلف ناخوشایندی خواهد شد. تانما در این مطلب ضمن بیان علل و علائم شکاف کام و لب، درمان شکاف کام و لب با جراحی را مطرح می کند؛

انواع شکاف

شکاف کام

شکاف کام ( cleft lip ) ، شیاری غیرطبیعی و مادرزادی در وسط ( خط میانی ) کام است که زبان کوچک، نرم کام و سخت کام را در بر می گیرد. در این حالت بدلیل بوجود نیامدن یا رشد ناقص سقف دهان، فضای دهان و بینی با هم مخلوط شده می شود.

شکاف لب

شکاف لب ، این شکاف بین لب بالایی است. شکاف لب از یک تورفتگی کوچک تا جدائی کامل لب متغیر است.برخی در گذشته به این اختلال لب شکری می گفتند. لب شکری در اصل به شکافی گفته می شود که در لب بالا وجود دارد. این شکاف ممکن است در وسط یا سمت چپ و یا راست لب باشد. کودکانی که شکاف لب به تنهایی دارند مشکلات کمتری را تجربه می کنند. مهمترین مشکل این کودکان ، زیبایی لب است که با عمل جراحی برطرف می شود.

شکاف مخفی ( شکاف زیر مخاطی )

شکاف کام زیر مخاطی بر خلاف موارد بالا در زمان تولد تشخیص داده نمی شود. در این حالت شکاف در سقف دهان ( سخت کام و یا نرم کام ) وجود دارد ولی هویدا نیست. در این حالت پوست سقف دهان روی شکاف را پوشیده است.

افراد دارای شکاف مخفی و یا شکاف کام زیر مخاطی در هنگام صحبت کردن توانایی کافی برای جلوگیری خروج هوا از دهان به بینی را ندارد. و عدم کفایت دریچه کامی حلقی آنها باعث شک در شکاف کام زیر مخاطی می شود.

متخصصان در برخی از موارد با معیانه سقف دهان از طریق انگشت و یا دیگر موارد می توانند به شکاف زیر مخاطی آنها پی ببرند. بزرگترین مشکل این افراد کیفیت گفتار تو دماغی است.

شیوع لب شکری

براساس آمار مرکز کنترل بیماری ها و پیشگیری (CDC) هر ساله حدود ۲۶۵۰ نوزاد با شکاف کام و حدود ۴۴۴۰ نوزاد با شکاف لب با یا بدون شکاف کام در آمریکا متولد می شوند. این آمار نشان دهنده میزان اهمیت توجه درمانگران به شکاف کام و لب می باشد. احتمال وجود شکاف لب با یا بدون شکاف کام در پسرها بیشتر است. همچنین شکاف کام بدون شکاف لب هم در دختران شایع تر است.

طبق تحقیقی که در ایران توسط دکتر جمیلیان متخصص ارتودنسی و همکاران در بیمارستان امام خمینی تهران انجام شد، شیوع شکاف کام و لب در بین سال های 1378 تا 1383 به میزان 2.14 در هر 1000 تولد زنده تخمین زده شد.

انواع لب شکری

شکاف لب ممکن است خفیف تا شدید باشد. به طور کلی سه نوع شکاف لب وجود دارد که در ذیل از خفیف تا شدیدترین آن را ذکر کرده ایم:

• تنها لب شکاف دارد.
• فقط سقف دهان شکاف دارد.
• هم لب و هم سقف دهان دچار شکاف می شوند.

علل شکاف کام

لب شکری و شکاف کام زمانی رخ می دهد که بافت صورت و دهان نوزاد به درستی با هم ترکیب نشده باشند. در حالت طبیعی، بافت هایی که لب و کام دهان را تشکیل می دهند در ماه دوم و سوم بارداری به هم جفت می شوند. ولی در کودکان مبتلا به این نقص مادرزادی این ترکیب یا هرگز اتفاق نمی افتد و یا فقط در یک قسمت رخ می دهد و در نهایت باعث ایجاد یک شکاف در قسمت دهان خواهد شد.

سندروم های ژنتیکی دارای شکاف لب

مادر یا پدر می توانند ژنی خاص را به جنین منتقل کرده که باعث ایجاد این شکاف شود. گاهی این مشکل بخشی از یک سندروم ژنتیکی است که یکی از نشانه های آن لب شکری و شکاف کام است. در برخی از موارد ژن ایجاد کننده ی این مشکل به کودک به ارث رسیده و از طرفی دیگر عوامل محیطی ایجاد آن را تحریک خواهند کرد.

ریسک فاکتورهای مؤثر در شکاف کام

• سابقه خانوادگی
• تماس با برخی مواد در دوران بارداری مانند سیگار و الکل و یا مصرف برخی داروها
• شواهد حاکی از این است که زنانی که پیش از بارداری به دیابت مبتلا هستند، بیش از سایر افراد در معرض خطر داشتن فرزندی با این مشکل قرار دارند.
• برخی از شواهد حاکی از افزایش تولد کودکان مبتلا به لب شکری یا کام شکافته در زنان چاق است.

از دیگر عوامل افزایش دهنده احتمال لب شکری در نوزادان می توان به موارد زیر هم اشاره کرد:

• قرار گرفتن در معرض تشعشات
• برخی عفونت های دوران بارداری
• کمبود فولیک اسید در دوران بارداری
• استرس مادر در دوران بارداری
• کمبود ویتامین A
• تغذیه نامناسب در دوران بارداری

علائم شکاف کام و لب

معمولاً شکاف موجود در لب بالایی و کام دهان بلافاصله بعد از تولد قابل تشخیص است.این نقص مادرزادی معمولاً به این اشکال ظاهر می شود:

• یک شکاف در لب و سقف دهان که می تواند یک یا دو طرف صورت را تحت تاثیر قرار دهد.
• شکاف لب تنها به شکل یک شکاف کوچک در این قسمت دیده می شود یا به سمت لثه ی بالایی و سقف دهان در قسمت زیرین بینی ادامه خواهد داشت
• یک شکاف در سقف دهان که تغییری در ظاهر ایجاد نمی کند.
• گاهی شکاف تنها در ماهیچه های قسمت نرم کام (کام شکافته زیرمخاطی (submucous cleft palate)) رخ می دهد و قسمت پشتی تر دهان را تحت تاثیر قرار می دهد. این نوع از کام شکافته چندان رایج نیست و ممکن است در هنگام تولد شناخته نشود و تنها با گذشت زمان و با شدت گرفتن علایم قابل تشخیص باشد.

همچنین علایم و نشانه های لب شکری وشکاف کام شامل موارد زیر است:

• تغذیه ی دشوار
• بلع دشوار – امکان خروج مایعات و غذا از طریق بینی وجود دارد
• صدای تو دماغی
• عفونت های گوش مزمن

عوارض جانبی شکاف کام

مشکلات غذا خوردن

یکی از مشکلاتی که بلافاصله پس از تولد ایجاد می شود، مشکل در غذا خوردن است. بیشتر نوزادان دارای شکاف لب می توانند از سینه مادر شیر بخورند، ولی شکاف کام در جریان مکیدن مشکل ایجاد می کند.

عفونت گوش

اگرچه به نظر می رسد فاصله کام تا گوش زیاد است، ولی کودکان دارای شکاف کام بیشتر دچار عفونت گوش می شوند. دلیل این اتفاق وجود شیپور استاش است. شیپور استاش لوله ای است که فشار هوا را در هر دو طرف پرده گوش متعادل می کند. شنوایی این کودکان حتما باید به صورت دوره ای چک شود و تحت نظر پزشک متخصص گوش و حلق و بینی باشند.

مشکلات دندانی

اگر شکاف تا لثه های بالایی ادامه پیدا کند، رشد دندان ها ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرد.

مشکلات گفتاری

کام نقش مهمی در تولید صداها دارد و رشد طبیعی گفتار در کودکان دارای شکاف کام و لب تحت تاثیر قرار می گیرد. با توجه به شکافی که در ناحیه کام وجود دارد، هوا هنگام صحبت وارد مسیر صحیح نمی گردد و صدای این کودکان تودماغی به نظر می رسد. همچنین ممکن است این کودکان دوره هایی از آسیب شنوایی را تجربه کنند و همین مورد می تواند روی گفتار آن ها نیز تاثیر بگذارد.

مشکلات دوره ی درمانی

کودکانی که شکاف کام و لب دارند، شرایط مراقبتی خاصی را نیاز دارند که با کودکان طبیعی متفاوت است. این شرایط مراقبتی از نظر اجتماعی و عاطفی روی کودک تاثیر می گذارد و مانع از تجربه محیط به طور طبیعی می شود. همچنین برخی از این کودکان در آینده با کمبود اعتماد به نفس و مشکل در روابط اجتماعی مواجه می شوند؛ که روانشناس می تواند کمک شایانی به این کودکان ارائه دهد.

تشخیص شکاف کام

امکان تشخیص بیماری شکاف کام و لب در زمان جنینی در رحم مادر نیز امکان پذیر است. می توان با استفاده از سونوگرافی این بیماری را در داخل رحم تشخیص داد. سونوگرافی شیوه ای از تصویر برداری است که با استفاده از موج های صوتی فرکانس بالا از جنین داخل شکم مادر تصویر برداری می کند.

در صورتی که این بیماری در مرحله جنینی و داخل رحم تشخیص داده شود. احتمالاً پزشک با خارج کردن بخشی از مایع آمنیوتیکی که جنین را احاطه کرده، بخواهد تا جنین را برای ناهنجاری های دیگری مثل سندرم داون نیز مورد آزمایش قرار دهد.

پیشگیری از شکاف کام

مشاوره ی ژنتیک

اگر لب شکری و شکاف کام در خانواده ی شما سابقه دارد، حتماً پیش از بارداری به اطلاع پزشک برسانید. پزشک احتمالاً از شما خواهد خواست که در جلسات مشاوره ی ژنتیک شرکت کنید، متخصص ژنتیک توصیه هایی برای کاهش خطر ابتلای فرزند به این مشکل مادرزادی ارائه خواهد داد.

مصرف ویتامین ها پیش از بارداری

اگر قصد بارداری دارید، حتماً با نظر و تجویز پزشک ویتامین های مورد نیاز را دریافت کنید.

عدم مصرف الکل و تنباکو

مصرف این مواد در طی دوران بارداری احتمال به دنیا آمدن فرزند مبتلا به لب شکری یا کام شکافته را افزایش خواهد داد.

بهترین زمان درمان شکاف لب و کام

نوزادی که با ناهنجاری شکاف لب و کام متولد می شود سه تا پنج ماهگی بهترین زمان برای جراحی لب وی به شمار می رود و از ۹ ماهگی تا یک سالگی نیز زمان جراحی کام است.

روش های درمان شکاف لب

جراحی برای درمان لب شکری کودکان

جراحی برای اصلاح لب و کام براساس وضعیت خاص کودک است. پس از ترمیم اولیه شکاف, پزشک ممکن است جراحی را برای بهبود گفتار و بهبود ظاهر لب و بینی اش توصیه کند.جراحی معمولاً به این ترتیب انجام می شود:

• ترمیم لب شکری : در سه ماهه اول تا پایان 6 ماهگی.
• ترمیم شکاف کام : در 12 ماهگی یا در صورت امکان زودتر.
• ادامه اعمال : جراحی بین 2 سالگی و نوجوانی.

نحوه ترمیم لب شکری و شکاف کام

برای بستن شکاف لب, جراح برشی را روی هر دو طرف شکاف ایجاد می کند و فلپ های بافتی ایجاد می کند. سپس فلپ به هم بخیه زده می شود. ترمیم باید ظاهر, ساختار و عملکرد بهتری را داشته باشد. ترمیم اولیه بینی, در صورت نیاز معمولاً همزمان انجام می شود.

برای ترمیم شکاف کام روش ها مختلف است و برای بستن فاصله و بازسازی سقف دهان بسته به وضعیت کودک متفاوت می باشد. جراح برشی را روی هر دو طرف شکاف ایجاد می کند و بافت ها و ماهیچه ها را جدا می کند. سپس بخیه زده می شود

جراحی لوله گوش

در کودکان مبتلا به شکاف کام, ممکن است لوله های گوششان در جهت کاهش خطر بیماری های مزمن گوش قرار گیرند که می تواند منجر به کاهش شنوایی در آنها گردد. جراحی لوله گوش شامل قرار دادن لوله های ریز در پرده گوش برای ایجاد دریچه ای در جهت جلوگیری از تجمع مایعات است.

جراحی برای بازسازی ظاهر چهره

برای بهبود ظاهر دهان, لب و بینی نیاز به جراحی های بیشتری است. جراحی می تواند به طور قابل توجهی ظاهر کودک, کیفیت زندگی، توانایی خوردن, تنفس و صحبت کردن او را بهتر کند. خطرات احتمالی جراحی شامل خونریزی, عفونت, ترمیم ضعیف, گسترش یا افزایش زخم ها و آسیب موقت یا دائمی به اعصاب, رگ های خونی و یا سازه های دیگر است.

مراقبت های بعد از عمل جراحی شکاف کام و لب

• استراتژی های تغذیه ای مناسب
• گفتار درمانی برای تصحیح گفتار
• ارتودنسی برای تنظیم دندان ها
• مراقبت توسط دندان پزشک کودکان برای نظارت بر دندان و بهداشت دهان از سنین پایین
• چکاپ و درمان عفونت های گوشی که ممکن است شامل مشکل در لوله های گوش باشد.
• سمعک یا دیگر دستگاه های کمکی برای کودک با شنوایی ضعیف.
• درمان با یک روانشناس برای کمک به کودک در مقابله با استرس کارهای مکرر پزشکی یا نگرانی های دیگر.

تغذیه در نوزادان با شکاف کام و لب

شیرخوارى که داراى نقص خفیف لب است ممکن است قادر به مکیدن پستان باشد. در صورت نقص وسیع یا وجود شکاف کام، شیرخوار قادر به مکیدن مؤثر یا قادر به ایجاد خلاء در حفرهٔ دهان نخواهد بود. به این دلیل از سرشیشه با سوراخ نسبتاً بزرگ یا سرشیشه خاص شکاف کام که داراى لبه اى براى پوشانیدن نقص است و یا قطره چکان داراى انتهاء لاستیکى استفاده مى شود.

در صورت استفاده از پستانک، به شیرخوار باید یاد داد که در هنگام مکیدن از حرکات شبیه به گاز گرفتن استفاده کند. به کار بردن پستانک به هر شکلى، مى تواند نیازهاى طبیعى مکیدن را ارضاء نماید (شکل سرشیشه هاى مخصوص شکاف کام.)

هنگامى که براى تغذیه از قطره چکان استفاده مى شود، نوک لاستیکى آن را باید در گوشهٔ دهان در پائین و کنار زبان حتى الامکان در قسمت عقب وارد کرد. باید شیرخوار را وادار کرد که به طور مکرر آروغ بزند. زیرا در استفاده از این شیوه ممکن است هواى زیادى بلعیده شود.

در ابتدا شیرخوار را در وضعیت کاملاً نشسته بغل کنید یا اینکه سر او را با دست هاى خود محافظت نمائید؛ این وضعیت جریان بلع را تسهیل و استفراغ و آسپیراسیون را برطرف مى سازد. پس از دادن شیر غالباً از آب براى تمیز کردن دهان استفاده مى شود.

استفاده از هر یک از شیوه هاى فوق در امر تغذیه مهم است و مى توان با رعایت آنها، احتمال آسپیراسیون را به حداقل رساند. در صورتى که عمل شیردادن سریع انجام گیرد از طریق شکاف به بیرون دفع خواهد شد. بهتر است به محض کسب توانائى در جریان مکیدن، انجام آن تشویق شود، زیرا مى تواند سبب استحکام عضلات گردد.

بعضى از والدین ممکن است مایل باشند که تغذیه شیرخوار را با قاشق انجام دهند. در صورت استفاده از هر یک از روش هاى تغذیه باید هشدار داد که نسبت به ایجاد آزردگى در بافت ظریف دهان احتیاط کنند زیرا مى تواند سبب عفونت شود.