بیماری سل یکی از بیماری عفونی نسبتا شایع است که شیوع آن در تمام دنیا خصوصا در کشورهای درحال توسعه گزارش شده است. زنان باردار جزء گروهی هستند که به دلیل ضعف سیستم ایمنی در معرض بیماری سل هستند. تانما در این مطلب نکاتی را در مورد تأثیر بیماری سل بر جنین و کنترل بیماری سل در بارداری مطرح می کند؛

بیماری سل چیست؟

سل یك بیماری عفونی واگیردار می باشد كه توسط ورود میكروب كوچكی بنام باسیل، سل به داخل ریه ها ایجاد می شود زمانی كه فرد مسلول، سرفه، عطسه و یا صحبت میكند این میكروب بصورت ذرات ریز وارد هوا شده و اگر فرد سالمی بمدت طولانی در یك محیط سربسته با این فرد قرار گیرد با تنفس این هوا میكروب سل را وارد ریه های خود می كند. میكروب سل توسط حشرات، خون، ظروف غذا و لیوان آب یا اشیاء دیگر منتقل نمی شود. ممكن است میكروب سل به بدن شما وارد شده باشد و شما از آن مطلع نباشید.

شیوع بیماری سل

سازمان بهداشت جهانی برآورد می کند که سالیانه ۹ میلیون نفر به بیماری سل مبتلا می شوند و البته حدود ۳ میلیون نفر از این افراد اصلا در سامانه های بهداشتی ثبت نشده اند. سل یکی از سه دلیل مرگ ومیر زنان در رده ی سنی ۱۵ تا ۴۴ سال است.

همچنین حدود یک سوم از جمعیت جهان مبتلا به سل پنهان باشند. ۱۰ درصد از موارد سل پنهان به نوع فعال آن تبدیل می شوند. اما خطر ابتلا به آن در افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند (مانند بیماران مبتلا به ایدز یا افراد دارای سوتغذیه یا افراد سیگاری) بیشتر است.

بیماری سل حدومرز خاصی نمی شناسد و هر کس در هر رده ی سنی و در هر نقطه ای از جهان که باشد ممکن است به این بیماری مبتلا شود. بااین حال، جوانان و مردمی که در کشورهای درحال توسعه زندگی می کنند، بیشتر از سایرین درمعرض خطر ابتلا به سل هستند. در سال ۲۰۱۲، ۸۰% از موارد ابتلا به سل فقط از ۲۲ کشور در جهان گزارش شده است.

بیماری سل چیست

شیوع بیماری سل

انواع بیماری سل

سل پنهان

در این حالت باکتری در بدن به شکل غیرفعال باقی می ماند. این نوع سل هیچ نشانه ای ندارد و مسری هم نیست، اما ممکن است به نوع فعال تبدیل شود.

سل فعال

در این حالت باکتری فعال است و نشانه های سل در بیمار مشاهده می شود. این نوع سل به دیگران سرایت می کند.

منشاء بیماری سل

مایکوباکتریوم توبرکلوزیس باکتری عامل سل است. این باکتری می تواند از طریق قطرات ریزی که با سرفه، عطسه، تف، خنده و صحبت کردن فرد مبتلا به سل ریوی در هوا منتشر می شوند، سرایت پیدا کند. فقط افراد مبتلا به سل فعال می توانند این عفونت را به دیگران انتقال دهند. با این حال، بیشتر افراد مبتلا به این بیماری بعد از دریافت درمان مناسب به مدت دست کم دو هفته، دیگر سرایت دهنده ی بیماری نخواهند بود.

عوامل خطرزا

اچ آی وی

پزشکان سل را برای افراد مبتلا به اچ آی وی یک عفونت فرصت طلب می دانند. یعنی ریسک ابتلا به سل و تجربه ی دوز شدیدتر نشانه های این بیماری در مبتلایان اچ آی وی بیشتر از افرادی است که از سیستم ایمنی سالمی برخوردارند. درمان سل در افراد مبتلا به اچ آی وی با پیچیدگی هایی همراه است، اما پزشکان می توانند یک برنامه ی درمانی جامع برای بیمار ترتیب دهند که هر دو مشکل را دربر بگیرد.

مصرف سیگار

مصرف تنباکو و قرارگیری مداوم در معرض دود افراد سیگاری، ریسک ابتلا به سل را افزایش می دهد. این عوامل می توانند کار درمان سل را دشوارتر و احتمال بازگشت بیماری بعد از درمان را هم بیشتر کنند. ترک سیگار و دوری از دود آن می تواند ریسک ابتلا به سل را کاهش دهد.

عوامل خطر بیماری سل

منشاء بیماری سل

برخی بیماری ها

مشکلات جسمانی دیگری هم هستند که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کنند و می توانند ریسک ابتلا به سل را افزایش دهند:

  • پایین بودن وزن بدن
  • اختلالات سوء مصرف مواد
  • دیابت
  • سیلیکوزیس
  • بیماری شدید کلیوی
  • سرطان سر و گردن

برخی روش های درمانی

علاوه بر این ها، برخی روش های درمانی، از جمله پیوند عضو مانع از عملکرد سیستم ایمنی بدن می شوند. همچنین حضور در مناطقی که سل در آن ها شایع است هم می تواند ریسک ابتلا به آن را بالا ببرد.

علائم بیماری سل

  • سرفه ی مداومی که دست کم ۳ هفته طول کشیده باشد
  • سرفه ی خلط دار که ممکن است در آن خون وجود داشته باشد
  • کاهش اشتها و وزن
  • حس خستگی و کسالت
  • ورم کردن گردن
  • تب
  • تعریق شبانه
  • درد قفسه سینه
  • ورم مداوم غدد لنفاوی
  • شکم درد
  • درد مفاصل یا استخوان ها
  • احساس گیجی
  • سردرد مداوم
  • تشنج
عوارض بیماری سل

علائم بیماری سل

عوارض بیماری سل

  • مننژیت یا تورم غشای پوشش دهنده ی مغز
  • درد در ستون فقرات
  • آسیب به مفاصل
  • آسیب به کبد یا کلیه ها
  • مشکلات قلبی که البته بسیار نادر است

تشخیص بیماری سل

پزشک برای تشخیص بیماری سل با استروسکوپ به صدای ریه ها گوش می دهد و گره های لنفاوی را معاینه می کند تا ببیند متورم شده اند یا خیر. همچنین از بیمار درباره ی علائم بیماری، سابقه ی پزشکی و عوامل خطرآفرین ابتلا به سل سؤال خواهد کرد. متداول ترین آزمون تشخیص بیماری سل آزمایشی پوستی است که در آن مقدار بسیار کمی از توبرکولین PPD (عصاره ی باکتری سل) را به قسمت داخلی بازو تزریق می کنند.

پزشک پس از ۲ تا ۳ روز ناحیه ی تزریق را بررسی می کند. اگر در این ناحیه برآمدگی قرمز و سفت به اندازه ی مشخصی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به بیماری سل وجود دارد. متأسفانه آزمون پوستی سل ۱۰۰% دقیق نیست و ممکن است جواب مثبت یا منفی را به اشتباه نشان دهد.

بااین حال، برای تشخیص سل آزمون های دیگری نیز وجود دارد که از آن جمله می توان به آزمایش خون، رادیوگرافی از قفسه ی سینه و آزمایش خلط اشاره کرد. این آزمایش ها برای تشخیص وجود باکتری سل به کار می روند و هم زمان می توان تست پوست را نیز انجام داد. تشخیص سل مقاوم (MDR) از سل معمولی دشوارتر است. همچنین تشخیص سل در کودکان دشوارتر از بزرگ سالان است.

پیشگیری از بیماری سل

تشخیص بیماری سل

پیشگیری از بیماری سل

  • تشخیص و درمان به موقع
  • دوری از دیگران تا زمانی که ریسک عفونت دیگر وجود نداشته باشد.
  • استفاده از ماسک و پوشاندن دهان
  • محیط دارای تهویه ی مناسب باشد.

واکسن سل

در برخی کشور ها به عنوان بخشی از برنامه ی واکسیناسیون معمول، به کودکان واکسن ضد سل یعنی واکسن کالمت گرین باسیلوس زده می شود.

درمان بیماری سل

درمان سل طی 2 مرحله و به مدت شش ماه انجام می شود:

1)درمان مرحله حمله ای که فرد باید بمدت 2 ماه 4 داروی اساسی ضد سل را تحت نظر کارمند بهداشتی مصرف نماید.

2)درمان مرحله نگهدارنده که فرد باید 2 داروی اساسی را بمدت 4 ماه و با نظارت حداقل هفتگی کارمند بهداشتی مصرف نماید.

تذکر :در صورت مشاهده هرگونه عوارض داروئی بدون قطع خود سرانه دارو باید فرد سریعا به خانه بهداشت ، مرکز بهداشت ویا پزشک مراجعه نماید.

در بسیاری از موارد ابتلا به سل، می توان این بیماری را با داروی مناسب و روش صحیح استفاده از آن درمان کرد. تشخیص دقیق نوع آنتی بیوتیک و طول درمان با آن به سن بیمار، سلامت عمومی، مقاومت احتمالی فرد نسبت به دارو، نوع سل (فعال یا پنهان) و محل عفونت (ریه ها، مغز، کلیه) بستگی دارد.

افراد مبتلا به سل پنهان ممکن است فقط به یک نوع آنتی بیوتیک سل نیاز داشته باشند؛ درحالی که افراد مبتلا به نوع فعال آن (به ویژه نوع مقاوم سل) معمولا به چند نوع دارو نیاز خواهند داشت. بیماران مبتلا به سل معمولا مدتی طولانی باید از آنتی بیوتیک ها استفاده کنند. طول درمان استاندارد برای یک دوره مصرف آنتی بیوتیک حدود ۶ ماه است.

داروهایی که برای درمان سل به کار می روند ممکن است به کبد آسیب برسانند. با اینکه عوارض جانبی این داروها نادر است، اما درصورتی که رخ بدهند، نباید آنها را نادیده گرفت. عوارض جانبی احتمالی داروهای سل که حتما باید آنها را به پزشک تان اطلاع دهید، شامل موارد زیر هستند:

  • تیرگی ادرار
  • تب
  • زردی (یرقان)
  • بی اشتهایی
  • حالت تهوع و استفراغ
  • کامل کردن دوره ی درمان از اهمیت زیادی برخوردار است. حتی اگر علائم بالینی سل ازبین رفته باشند، باز هم باید درمان را ادامه بدهید. هر باکتری که در طول دوره ی درمان سالم باقی بماند، در برابر داروهای تجویزشده مقاوم می شود و در آینده به سل مقاوم منجر خواهد شد.
  • پزشکان معمولا برای اطمینان از درمان سل، روش درمان با نظارت مستقیم (DOT) را توصیه می کنند. در این روش، مراقبان بهداشتی به طور مرتب بر بیمار نظارت می کنند تا دوره ی درمان کامل شود.

نحوه پایش درمان سل

برای مشخص شدن نتیجه درمان فرد مسلول اسمیر مثبت باید طی سه نوبت با فواصل 2 ماهه وهر بار 2 نمونه خلط گرفته ودرآزمایشگاه بررسی شود.

تشخیص بیماری سل

درمان بیماری سل

تأثیر بارداری بر بیماری سل

پزشكان معتقدند بارداری می تواند سیستم ایمنی بدن زنان را تضعیف كند و همین امر آنها را در معرض ابتلا به بیماری های تنفسی قرار می دهد.

بیماری سل در بارداری

پزشكان در یك بررسی آماری گسترده دریافته اند كه زنان باردار بیشتر در معرض خطر ابتلا به سل هستند. مادران بارداری كه در انتظار تولد فرزند خود هستند و یا مادرانی كه حدود 6 ماه از وضع حمل آنها می گذرد، 69 درصد بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری عفونی قرار دارند.

آمارها نشان می دهد، نرخ ابتلا به سل در بین زنان باردار یا زنانی كه تازه وضع حمل كرده اند در هر 100 هزار نفر 4/15 مورد است در حالی كه در جمعیت عمومی این رقم به 1/9 مورد در هر 100 هزار نفر می رسد.

یکی از علل سقط میتواند بیماری های عفونی باشد و در بیشتر مطالعات سقط به عنوان یکی از عوارض مهم سل مادرزادی گزارش شده است. همچنین در بسیاری مطالعات، زایمان زودرس و تولد نوزادان نارس، یکی از عوارض مهم سل مادرزادی گزارش شده است.

تأثیر بیماری سل بر جنین

مگر نوزادان /تولد نوزادان کم وزن / نقایص مادرزادی

زنان باردار به عفونت سل حساس هستند و انتقال عفونت سل در نوزادان با مادران آلوده بیشتر از سایر نوزادان با مادران غیر آلوده است. نتایج مطالعه نشان داد که عفونت سل اثر منفی بر روی رشد و نمو جنین دارد و باعث تولد نوزادان کم وزن و نارس می شود. همچنین مرگ و میر نوزادان به دلیل عفونت سل با افزایش همراه بود.البته درصد اندکی از نوزادان سل فعال را به طور مادرزادی کسب میکنند. سل مادرزادی میتواند بدون علامت و یا به صورت نقایص مادرزادی نمود پیدا کند.

هپاتواسپلنومگالی

به بزرگی همزمان طحال و کبد، هپاتواسپلنومگالی گفته می شود،هپاتومگالی یا هپاتواسپلینومگالی در نوزادان مبتال به سل مادرزادی به عنوان یکی از عوارض سل مادرزادی گزارش شده اند.

عفونت گوش

در هنگام تولد یا قبل از تولد در مواقعی ممکن است باکتری از طریق مایع آمنیوتیک وارد شیپور استاش گوش میانی شود برخی مطالعات به ایجاد عفونت گوش میانی به دلیل سل مادرزادی پرداخته ند که در تمام این مطالعات عفونت گوش میانی در نوزادان مبتال به سل مادرزادی به عنوان یکی از عوارض این بیماری گزارش شده است.

مننژیت

مننژیت به التهاب پردههای محافظی گفته می شود که اطراف مغز و نخاع را پوشاندهاند و به طور مشترک مننژ نامیده میشود، در تمام مطالعات مننژیت به عنوان یکی از عوارض مهم سل مادرزادی گزارش شده است.

بیماری سل در بارداری

تأثیر بیماری سل بر جنین

سپسیس

سپسیس یک پاسخ التهابی سرتاسری در بدن می باشد که عمدتاً به دلیل یک عامل عفونی ایجاد می شود،سپسیس نوزادی به عنوان یکی از عوارض سل مادرزادی در برخی مطالعات گزارش شده است.

سندرم هموفاگوسیتیک

سندرم هموفاگوسیتیک یک اختلال همراه با عالئمی 2 مانند تب، لنفادنوپاتی و سایتوپنی است که در اثر نامنظم شدن فعالیت و تجمع ماکروفاژها ایجاد می شود که در نتیجه آن فاگوسیتوز کنترل نشده پالکت ها، گلبول های قرمز و لنفوسیت ها اتفاق می افتد. این سندرم علل مختلفی دارد. از جمله علل آن می توان به وراثت و در مواردی عوامل عفونی اشاره کرد. سندرم هموفاگوسیتیک ناشی از عفونت سل مادرزادی فقط در 1 مقاله به عنوان یکی از عوارض سل در نوزادان گزارش شده است.

کنترل و درمان بیماری سل در بارداری

متخصصان زنان و پزشكان عمومی باید علائم احتمالی سل را در زنانی كه دراین شرایط هستند حتما كنترل كنند چون اگر این بیماری شناسایی و درمان نشود، می تواند كشنده باشد.در ضمن تشخیص به موقع و انجام درمان مناسب می تواند باعث کاهش عوارض عفونت سل مادرزادی به خصوص موارد مرگ و میر نوزادان و تولد نوزادان نارس یا کم وزن شود.

در این زمینه افزایش آگاهی در سیستم مراقبت های بهداشتی و بیماران، تدوین برنامه های پیشگیری کننده و انجام آزمون های تشخیصی سریع و اجرای یک رژیم درمانی منسجم برای بیماری سل در زنان باردار به منظور پیشگیری و درمان اهمیت ویژه ای دارد.

آیا این مطلب مفید بود؟
نظر خود را بنویسید! لطفا کلیک کنید