بهترین و حرفه ای ترین متد برای درمان اضطراب و استرس در کودکان

اضطراب در کودکان می تواند به دلایل مختلفی رخ دهد و اگر والدین نسبت به این مساله بی توجهی کنند پس از مدتی امکان دارد عوارض بدی برای کودکشان داشته باشد. تانما در این مطلب ضمن بیان علل اضطراب در کودکان، راهکار برخورد با اضطراب کودکان را نیز بیان می کند؛

استرس چیست؟

استرس نوعی حالت روحی است که در زمانی در افراد ایجاد می شود که برآورده کردن یک درخواست، از توانایی های شخصی و اجتماعی آنها خارج باشد. به عبارت دیگر اضطراب یک واکنش انطباقی برای سازگاری با محیط است.

استرس در کودکان

همانند بزرگسالی استرس در کودکان نیز اتفاق می افتد. با این تفاوت که کودکان علائم استرس و اضطراب را به شیوه های دیگری نشان می دهند. برای مثال ممکن است بی قراری هایشان افزایش یابد و یا لجبازی بیشتری از خود نشان دهند. تجربه استرس در مدت زمان طولانی و یا به شدت زیاد در هر دوره ای عوارض و پیامدهای ناخوشایند بسیاری دارد. این عوارض در دوران کودکی از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چرا که مغز و بدن کودک در این دوران در حال رشد و تکامل است و استرس می تواند در روند رشد اختلال ایجاد کند.

انواع اضطراب در کودکان

• اختلال اضطراب فراگیر
• اختلال اضطراب جدایی
• اضطراب اجتماعی

سن شیوع اختلال اضطراب در کودکان

سن شیوع خاصی نمی توان برای این اختلال در کودکان درنظر گرفت. همان طور که گفته شد کودک از 9 ماهگی واکنش های محیطی را درک می کند و آمادگی دچارشدن به اضطراب را دارد. بیش از 10 درصد این گروه سنی در مقطعی از رشد دچار این اختلال می شوند. به عنوان مثال اضطراب جدایی بین 9 تا 18 ماهگی به اوج خود می رسد و تا حدود 2.5 سالگی کاهش می یابد.

مثلا اختلال اضطراب جدایی، اختلال اضطراب فراگیر و جمعیت هراسی در کودکان و نوجوانان بسیار به هم مرتبطند زیرا در اکثر کودکان اگر یکی از این دو اختلال نیز وجود دارد. این اختلال اضطراب شایع ترین اختلال اضطرابی در دوران کودکی است اما در 30 درصد موارد کودک متبلا به اختلال اضطراب فراگیر به طور همزمان مبتلا به دو اختلال دیگر هم هست.

منشا اضطراب در کودکان

• نگرانی درمورد تکالیف یا نمرات مدرسه
• درد، جراحت، بیماری و …
• حجم فعالیت ها و مسئولیت ها در مدرسه، باشگاه و غیره
• مشکل با دوستان، آزار دیدن و زورگوییِ سایر بچه ها یا فشارهایی که از سمت گروه به کودک وارد می شود
• تغییر مدرسه، نقل مکان یا مسائل و مشکلات خانوادگی، بی خانمانی و غیره
• داشتن افکار منفی نسبت به خود
• تغییرات جسمی و فیزیکی (مثلا در دوره ی بلوغ) در دختران و پسران
• مشکلات خانوادگی مانند طلاق یا جدایی
• وجود مشکلات و مسائل مالی در خانواده
• زندگی در منطقه یا خانه ای ناامن

نشانه های اضطراب در کودکان

نشانه های فیزیولوژیک اضطراب در کودکان

• کاهش اشتها یا تغییرات دیگر در عادات غذایی کودک
• سردرد
• دل درد یا دردهای شکمی بی دلیل
• نشانه های فیزیکی خاص بدون وجود بیماری یا مشکلی مشخص
• کابوس های شبانه
• اختلال در خواب کودک

نشانه های رفتاری اضطراب و استرس در کودکان

• نگرانی و اضطراب
• بروز یا تشدید ترس (ترس از تاریکی، تنهایی یا غریبه ها)
• ناتوانی در استراحت کردن
• وابستگی شدید به والدین
• عصبانیت، گریه و ناله
• ناتوانی در کنترل احساسات
• رفتار توأم با پرخاشگری و لجبازی
• بروز رفتارهای بچگانه که مناسب سن کودک نیست
• عدم علاقه به مشارکت در فعالیت های مدرسه یا وظایف خانوادگی

علائم اورژانسی اضطراب در کودکان

• اگر مدام به حجم ناراحتی، افسردگی و گوشه گیری کودک تان اضافه می شود.
• اگر کودک شما در برقراری ارتباط با خانواده و دوستانش مشکل دارد.
• اگر کودک شما قادر به کنترل رفتار و خشم خود نیست.

پیشگیری از اختلال اضطراب در کودکان

ورزش، تغذیه و افزایش مهارت های کودکان در کنار حمایت های محیطی والدین و حمایت های اجتماعی می تواند در پیشگیری از بروز این اختلال کمک کننده باشد. اگر به هر دلیل کودکی دچار اضطراب شده باشد والدین باید صبور باشند و آنها را سرزنش و تهدید نکنند مثلا وقتی کودک به مهد کودک می رود یا در خانه تشنج و دعوا وجود دارد و ما در مدام تهدید به رفتن می کند، می تواند اضطراب ایجاد کند. همچنین والدین باید از موقعیت هایی که باعث هراس و اضطراب کودکان می شود، دوری کنند.

اگر کودک از عروسک های بزرگی که جلوی فروشگاه ها یا رستوران ها می ایستند، می ترسد والدین باید به جای دورکردن کودک از محل دست او را بگیرند و با هم نزدیک آدمی شوند که لباس مثلا خرس یا خرگوش پوشیده است. وقتی کودک در کنار شما باشد با اضطراب کمتری به عروسک نزدیک می شود و شاید پس از چند دقیقه همه نگرانی او از بین برود.

مانند انجام برخی فعالیت های خانوادگی مانند تنظیم برنامه های تفریحی و گردشی طی هفته برای کودک، شرکت در کلاس های ورزشی و شرکت دادن کودک در مهمانی های گروه همسالان می تواند موثر باشد. والدین باید توجه داشته باشند که اگر این اضطراب ها درمان نشود می تواند در بزرگسالی هم ادامه پیداکند.

روش های برخورد با اضطراب کودکان

نگرانی و اضطراب خود را مدیریت کنید

اگر والدین خود گرفتار نگرانی و اضطراب بوده و قبل از انجام هر کاری جوانب منفی و خطرات احتمالی آن را مد نظر قرار دهند و کودک را از انجام کارها باز دارند، به خودی خود باعث ایجاد دلواپسی و نگرانی در کودک خود می شوند. اگر می خواهید کودکی جسور، شاد و با روحیه و به دور از اضطراب تربیت کنید، در درجه اول باید نگرانی و اضطراب خود را مدیریت کرده و سپس کودک را تشویق به رویارویی با عوامل ترس و اضطراب کنید و از حمایت بی جای کودک بپرهیزید.

ایجاد یک محیط سرشار از انرژی مثبت و به دور از اضطراب

خانه برای کودکان حکم یک پناهگاه را دارد. کودک باید در خانه احساس امنیت کند و محیطی باشد که در صورت بروز مشکلات به آنجا پناه ببرد. والدین باید این اطمینان را داشته باشند که محیط خانه فضایی مثبت برای کودکشان است و کودک می تواند در آن احساس راحتی کند. کودک مضطرب اعتماد به نفس و عزت نفس پایینی دارد.

والدین می توانند با تعریف کردن از او در کارهایی که درست انجام می دهد، به کودک کمک کنند تا عزت نفس خود را دوباره بدست آورد. باید طوری با کودک برخورد کنید که به راحتی احساساتش را با شما در میان بگذارد. بدون اینکه او را قضاوت کنید به حرف های او گوش دهید و بگذارید با شما راحت باشد. به فرزند خود کمک کنید که به توانایی های خودش پی ببرد و از آنها استفاده کند.

برای احساسات کودک احترام قائل شوید

به احساسات فرزند خود احترام گذاشته و آن را درك كنید. سعی در نفی آن نكنید و به كودك خود نگویید كه نباید آن احساسات را داشته باشد. وقتی علائم اضطراب را در فرزند خود می بینید آرامش خود را حفظ كنید.

"اینقدر ترسو نباش" این خطرناک ترین جمله ای است که می توانید بگویید. هرگز کودک تان را بخاطر احساساتش در موضع ضعف قرار ندهید. بل از هر کس خود کودک می خواهد ترس هایش را از بین ببرید اما مشکل اینجاست که نمی داند چطور اینکار را بکند.

کودکان خیلی نگران نحوه بروز نگرانی شان هستند و همین برچسب ها باعث میشود ترس شان بیشتر بشود. حتی قبل از اینکه شما از این جمله استفاده کنید، آنها خودشان را با بچه هایی که در موقعیت مشابه کمتر می ترسند مقایسه می کنند. در واقع خود اضطراب دلیل اصلی بخشی از اضطراب کودک است. اگر رفتار والدین احساس گناه کودک را بیشتر کند، شرایط بدتر میشود.

هرگز به کودک تان برچسب نزنید. بجای اینکار با تکنیک های قبلی ترس و اضطراب کودک را کاهش بدهید و سپس ماجرای ترس و اتفاقاتی که در بدن می افتد را برایش تعریف کنید. بله؛ این گفت و گوی علمی برای کودک بسیار جالب است. همین که بداند همان اتفاقی که چند دقیقه پیش تجربه کرده برای پدر و مادرش هم پیش می آید، آرامش را دو چندان می کند.

تاکنون نگرانی هیچ کودکی با شنیدن جمله “نگران نباش!” یا “آرام باش!” رفع نشده است. در واقع نگرانی نقش مهمی در زندگی ما ایفا میکند. بدون داشتن هیچ گونه نگرانی ما نمی توانیم خطرات واقعی که ما را تهدید می کنند بررسی و شناسایی کنیم. هر روز به کودک مضطرب خود زمانی را اختصاص دهید تا راه حل های جدید رفتار و مقابله با اضطراب را با هم بررسی کنید.

قدرت مواجه با عامل اضطراب را در کودک تقویت کنید

هنگام بروز نگرانی و اضطراب در فرزندتان سعی نکنید ذهن او را از آنچه باعث این تشویش است منحرف کنید بلکه تلاش کنید بدون ایجاد هر گونه فشار و یا تهدید، درباره آنچه او را نگران کرده است، با او صحبت کنید، با ارائه راهکارهای منطقی او را به جای عقب نشینی، تشویق به مبارزه و چالش با آن کنید و پس از آن برای او قدرت انتخاب بگذارید و به او اجازه دهید خودش راهکاری برای مقابله با اضطراب درونی خود بیابد. در این صورت در عین اینکه نقش حمایتی خود را از فرزندتان نشان داده اید به او می آموزید که خودش باید راه حلی برای مشکل پیدا کند.

در واقع با این کار روحیه استقلال طلبی را در او تقویت کرده و از وابستگی او به خودتان کاسته اید. اما اگر فرزندتان را تشویق کنید که از آنچه او را نگران میکند و یا باعث ایجاد ترس در او می شود، اجتناب کند و یا خودتان مسئولیت برخورد با عامل بوجودآورنده اضطراب را برعهده بگیرید، قدرت مواجه با آن را در او ضعیف کرده و در واقع هسته مرکزی اضطراب را در او تقویت نموده شکست پذیری او را در مواجه با مشکلات افزایش داده اید.

مهارت های فکری کودک را بهبود بخشید

اگر کودک شما به سن بلوغ رسیده است و یا از لحاظ فکری به میزان کافی رشد کرده است باید به کودک خود یاد بدهید که درباره مشکلات خود فکر کرده و توضیح و یا راه حلی برای آن ها پیدا کند. شما می توانید مشکلات فرزند خود را برای او توضیح دهید مثلا مشکلاتی مانند امتحانات، اختلاف بین دوستان، کنکور و...

سپس به او کمک کنید که به این مشکلات فکر کند و راه حل برای آنها ارائه دهد و درباره عاقبت این راه حل ها هم پیشبینی انجام دهد. بدین صورت فرزند شما مهارت فکری پیدا می کند و به جای استرس گرفتن در موقعیت های مختلف می تواند آنها را حل کند و بر اضطراب خود فایق آید.

درمان اضطراب در کودکان

درمان این اختلال به دو صورت روان درمانی و دارودرمانی است و طیف متنوعی از درمان را شامل می شود. درمان های دارویی شامل داروهای ضداضطرابی مانند داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین است اما به جز دارودرمانی می توان درمان های دیگر مانند درمان ها شناختی- رفتاری، آموزش خانواده، حساسیت زدایی، الگودادن، آموزش تنفس، بازی های تخیلی، رویاپردازی و مشاوره رفتاری را هم در برنامه درمانی کودک قرار داد.

بدون شک دوره درمان براساس وضعیت کودکی که مراجعه کرده متفاوت است. گاهی اوقات لازم است فرد یک سال تحت درمان باشد و گاهی علائم خفیف است و 6 تا 8 جلسه درمان کفایت می کند.

کاهش اضطراب کودک با بازی درمانی

یکی از مهارت های مدیریت اضطراب در کودکان، بازی درمانی است. بازی درمانی رویکردهای متفاوتی دارد که یکی از آن ها، رویکرد شناختی رفتاری است. این رویکرد با در نظرگرفتن محدودیت های سنی، ویژه کودکان خردسال ۳ تا ۸ سال طراحی شده و در آن به کودکان امکان داده می شود که در اعمال تغییرات درمان بخش خود شرکت داشته و بر مشکلاتشان فائق آیند. برای فهم شناخت درمانی به خردسالان، می توان از عروسک های نمایشی، حیوانات عروسکی، کتاب و دیگر اسباب بازی ها استفاده کرد تا به وسیله آن راهبردهای شناختی را دستکاری کرده و الگوهای ذهنی را ارائه داد.

هدف ها و وسایل بازی با همکاری درمان جو تعیین می شود. مشاور مهارت های جدید به کودک آموزش داده و کودک را تشویق می کند و در عین حال روی افکار، احساسات، خیال پردازی ها و محیط کودک متمرکز می شود و از راهبردهای سازگارانه استفاده می کند. تکنیک های رفتاری مورد استفاده، حساسیت زدایی منظم، مدیریت وابستگی، خودپایی و برنامه ریزی فعالیت ها است.

تکنیک های شناختی ثبت افکار، راهبردهای تغییر شناختی، گفتارهای درونی مقابله ای است و از تکنیک های سرمشق دهی، ایفای نقش و وابستگی نیز استفاده می شود. در این روش بازی ها بیشتر توسط عروسک ها با بیان احساسات به صورت نمایشی انجام می شود.

بازی هایی که در این حیطه معرفی می شوند هم توسط درمانگر و هم توسط والدین در منزل همگام با هم انجام می شوند. در جلسات ابتدایی صرفا به برقراری ارتباط بین کودک و درمانگر توجه می شود و اینکه مادران چگونه در برنامه درمان می بایست شرکت کنند در جلسات بعدی به ترتیب انواع عروسک ها که هر یک نقش های متفاوتی را داشته و هیجاناتی را بروز می دهند توسط نمایش عروسکی و تکمیل جملات ناتمام به کودکان آموزش داده می شود.

سپس ارتباط فکر و احساس از طریق الگوی نمایشی برای کودکان اجرا می شود و کودکان خود نیز آن ها را به اجرا در می آورند. در جلسات بعدی احساس آرامش، احساس خوب داشتن، افکاردرونی، نقشه های (اکتشافی کودک) راهبردهای مقابله ای جایزه به خود برای کارهای خوب، تمرین کردن، آرام ماندن به وسیله مهارت های مقابله ای جدید استفاده می شود. تمامی این موقعیت ها با استفاده از انواع عروسک های دارای نقش های مثبت و منفی ارائه می شود.

در این بازی ها افکار مطلوب و نامطلوب توسط عروسک ها بیان می شود. در هر جلسه، یک راهبرد مقابله ای نظیر تمرین تنفس، آرامش دهی، به خودگویی های مثبت، تشویق خود، دادن پاداش به خود و … آموخته می شود که کودک نیز در خانه باید آن ها را در نمایش عروسکی به همراه مادر تمرین کند.

در جلسات پایانی مادر باید دقایقی کلاس را ترک می کرد به طوری که کودک متوجه خروج مادر از کلاس نشده ولی به هنگام بازگشت به گونه ای وارد می شد که کودک متوجه ورودش می شد. در هر جلسه به زمان ترک جلسه توسط مادر افزوده می شود. درجلسه پایانی دیکر مادر در داخل کلاس حضور نخواهد داشت.

طبق بازی های تعریف شده در جلسات درمانی و اجرای نکات و بازی در منزل توسط مادر همگام با درمانگر که بیشتر تکیه بر بازی با عروسک ها و بیان احساسات و یک رابطه درمانی مناسب است که رفته رفته از سطح اضطراب کودک کاسته می شود.