علل افزایش هورمون پرولاکتین چیست + روش های درمانی

پرولاکتین یک هورمون بسیار مهم در سلامت جنسی و باروری مردان و زنان است و میزان نرمال آن، اثر مستقیمی بر سلامت افراد دارد. بنابراین اگر علائم بالا بودن پرولاکتین را در بدنتان تجربه کردید، حتما برای تشخیص دقیق تر نزد پزشک بروید و آزمایش بدهید. تانما در این مطلب ضمن بیان علل بروز پرولاکتین بالا، روش های درمان پرولاکتین بالا را نیز بیان می کند؛

هورمون پرولاکتین چیست ؟

از غده ی هیپوفیز در مغز ترشح می شود و اختصارا PRL یا هورمون لاکتوژنیک هم به آن می گویند. مهمترین کارکرد پرولاکتین در بدن زنان، فعال کردن روند تولید شیر بعد از زایمان است. بنابراین این موضوعی کاملا طبیعی است که در دوران بارداری میزان پرولاکتین خون مادر بالا باشد. پرولاکتین همچنین بر میزان تولید هورمون های جنسی (استروژن و تستوسترون) در بدن فرد (هم مردان و هم زنان) تاثیرگذار است.

پرولاکتین یا هایپرپرولاکتینمی چیست ؟

پرولاکتین بالا(هایپرپرولاکتینمی) یک نوع اختلال سیستم غدد درون ریز است که باعث می شود بدن بیش از حد نرمال پرولاکتین تولید کند.

پرولاکتین نرمال برای زنان و مردان

• مقدار پرولاکتین نرمال برای زنان غیرباردار بیشتر از ۲۵ نانوگرم بر میلی لیتر
• مقدار پرولاکتین برای زنان باردار ۳۴ تا ۳۸۶ نانوگرم بر میلی لیتر
• مقدار پرولاکتین برای مردان بیشتر از ۱۵ نانوگرم بر میلی لیتر

علل افزایش میزان پرولاکتین

یکی از علل شایع ابتلا به پرولاکتین بالا، وجود یک تومور یا توده ی اضافی در غده ی هیپوفیز است که به نام پرولاکتینوما شناخته می شود. این تومور یا توده ی اضافی میزان زیادی پرولاکتین تولید می کند. این تومورها ممکن است کوچک یا بزرگ باشند ولی معمولا خوش خیم هستند، به این معنا که این بافت های اضافی، سرطانی نیستند.

درصورتی که این تومورها بسیار بزرگ باشند می توانند موجب بروز علائم دیگری مانند سردرد، اختلالات بینایی و یا هر دوی آن ها شوند. مشکل پرولاکتین بالا در بین زنان بیشتر شایع است و در کودکان نیز به ندرت ایجاد می شود. برخی از داروها نیز می توانند باعث افزایش سطح پرولاکتین خون شوند. این دارو ها شامل مواردی می شوند که برای درمان بیماری های زیر تجویز می شوند:

• فشار خون بالا (مانند مسدودکننده های کانال کلسیم و متیلدوپا)
• افسردگی (داروهای تریسایکل و SSR)
• زخم (آنتگونیست های H2)
• سوزش سر دل و بیماری رفلاکس معده (متوکلوپیرامید)
• درد (داروهای مشتق شده از اوپیوم)
• مشکلات روانی بسیار جدی (داروهای ضد روانپریشی مانند هالوپیدرول)
• علائم یائسگی (استروژن)
• کم کاری تیروئید ؛ به این معنا که غده ی تیروئید به اندازه ی کافی هورمون تیروئید تولید نمی کند.
• آسیب های دیواره ی قفسه سینه و یا هر بیماری که به قفسه سینه آسیب می زند، مانند زونا.
• دیگر انواع تومور ها و بیماری هایی که به غده هیپوفیز آسیب می زنند و یا انجام پرتودرمانی برای از بین بردن تومور هایی که در نزدیکی هیپوفیز هستند.
• بیماری های مزمن کلیه و کبد.
• در برخی موارد هم نمی توان هیچ علتی برای بالا بودن میزان پرولاکتین پیدا کرد.

نشانه های پرولاکتین بالا

نشانه های غیرطبیعی بودن میزان پرولاکتین در زنان

• سردردهای بی دلیل
• نقص در بینایی
• شیرریزش در دورانی غیر از شیردهی یا زایمان
• درد و ناراحتی در طول برقراری رابطه ی جنسی
• رشد غیرعادی موهای بدن و صورت
• آکنه غیرعادی

نشانه های غیرطبیعی بودن میزان پرولاکتین در مردان

• سردردهای بی دلیل
• نقص در بینایی
• کاهش میل جنسی یا مشکلات باروری
• اختلال نعوظ(ناتوانی جنسی)
• فقدان غیرعادی مو در بدن و صورت

عوارض پرولاکتین بالا

پرولاکتین و ریزش مو

تغییرات سطح هورمون پرولاکتین باعث ریز مو نیز می شود؛ همانگونه که در مادران شیرده، این امر بسیار شایع است. در واقع با افزایش هورمون شیردهی پرولاکتین، فعل و انفعالاتی رخ می دهد که ریزش موی سر را به دنبال دارد.

پرولاکتین و کم کاری تیروئید

کم کاری تیروئید و بالا بودن پرولاکتین در برخی از موارد، علت و معلول یکدیگرند . در واقع با کم کار شدن تیروئید، مغز به ترشح هورمون های بیشتری برای جبران این عارضه فرمان می دهد که روی سطح پرولاکتین اثر می گذارد. لذا در بسیاری از افراد _مخصوصاً بانوان_ مبتلا به کم کاری تیروئید و هیپرپرولاکتینمی، تنها درمان سطح پرولاکتین می تواند منجر به بهبود عملکرد غده تیروئید گردد.

پرولاکتین و افسردگی

سطح هورمون پرولاکتین با مصرف قرص های ضد افسردگی هم در ارتباط است. به عبارتی، گروهی از زنان به دلیل ابتلا به بیماری پلی کیستیک و مقاومت تخمدان، دچار چاقی و بزرگی شکم می شوند که این امر، از بالا بودن سطح پرولاکتین نشأت می گیرد.

در این صورت مصرف قرص های ضد افسردگی، سطح پرولاکتین و ترشح پستان را افزایش می دهد که با قطع کردن این داروهای اعصاب، میزان پرولاکتین پایین می آید. همچنین استرس تا حدودی موجب افزایش پرولاکتین می گردد که البته در برخی افراد، چندان محسوس و مشخص نیست.

تأثیر پرولاکتین بر باروری

سطح هورمون پرولاکتین بدن، نقش مهمی در باروری دارد و درصورت ایجاد هرگونه مشکلی باید تحت درمان قرار گیرد . باید گفت که پایین بودن سطح پرولاکتین به عنوان نشانه ای از عملکرد ناقص غده هیپوفیز، اغلب مواقع موجب ناباروری و نازایی نمی شود و درصورت تشخیص هم نیاز به درمان پزشکی خاصی ندارد؛ اما افزایش میزان این هورمون با ایجاد تغییراتی در بدن، زمینه اختلال در قاعدگی و در نتیجه نازایی را فراهم می کند.

ناباروری ناشی از میزان بالای پرولاکتین، امری نسبتاً شایع است که باید با درمان های پزشکی موجود برطرف گردد و سطح هورمون به میزان تعادل خود برسد. برای مردان، میزان بالای پرولاکتین منجر به اختلال عملکرد نادرست و ناتوانی جنسی می شود.این اثر در مردان به این دلیل است که پرولاکتین می تواند از تولید هورمون تستوسترون در مغز جلوگیری کند.

تشخیص بالا بودن پرولاکتین

این آزمایش مانند آزمایش خون است. انجام آن چند دقیقه بیشتر طول نمی کشد و می توانید در مطب پزشک یا آزمایشگاه، آن را انجام بدهید. آمادگی خاصی برای آزمایش پرولاکتین نیاز نیست. نمونه ی آزمایش نیز معمولا ۳ تا ۴ ساعت بعد از بیداری بیمار در صبحگاه گرفته می شود. نمونه ی خون را از رگی در دست می گیرند و برای بیمار دردی ندارد. شاید حینِ خون گرفتن فقط دردی جزئی احساس بشود و بعد نیز، آن ناحیه کمی آزرده شود.

شرایط انجام آزمایش پرولاکتین

• 12 ساعت قبل از آزمایش مولتی ویتامین ها و مکمل های غذایی حاوی ویتامین B7 مصرف نکنید.
• شب قبل از آزمایش حتما به میزان کافی بخوابید و 3 ساعت قبل از نمونه¬گیری از خواب بیدار شوید.
• شب قبل از آزمایش تحریک پستان انجام نشود.
• شب قبل از انجام آزمایش لباس زیر تنگ نپوشید.
• شب قبل از آزمایش از نزدیکی و رابطه جنسی خودداری کنید.
• شب قبل از آزمایش ورزش شدید انجام ندهید.
• استرس بالا بر نتیجه آزمایش تاثیرگذار است پس استرس نداشته باشید.

عوامل مؤثر بر نتایج کاذب تست

• مصرف استروژن ها، متیل دوپا، فنوتیازین ها، داروهای ضد بارداری خوراکی
• بارداری
• آنتی بادی های هتروفیل
• برخی داروها که می توانند میزان پرولاکتین را افزایش دهند.
• داروهایی مانند داروهای ضد تشنج، بروموکریپتین، کلسی تونین، کاربامازپن و …که می توانند میزان پرولاکتین را کاهش دهند. قبل از انجام آزمایش در مورد تمامی داروهایی که مصرف می کنید به پزشک خود اطلاع دهید.
• اختلالات خواب، استرس بالا و انجام ورزش های پرفشار نیز بر نتایج آزمایش تاثیرگذاراست.

کنترل سطح پرولاکتین خون

یکی از اصلی ترین تنظیم کننده های تولید پرولاکتین از غده هیپوفیز، هورمونی به نام دوپامین است. دوپامین توسط هیپوتالاموس ، بخش کوچکی از مغز که مستقیماً در بالای غده هیپوفیز قرار دارد ترشح می شود. دوپامین باعث مهار هورمون پرولاکتین می شود، بنابراین هرچه میزان دوپامین خون بیشتر باشد، پرولاکتین کمتری آزاد خواهد شد.

از سویی دیگر کاهش مقادیر پرولاکتین ترشح هورمون دوپامین را تقویت می کند. به این معنا که هر یک از هورمون ها با ایجاد یک فیدبک منفی از ترشح بیش از حد هورمون دیگر یا ادامه آزادسازی آن پیشگیری می کنند.

روش های درمان افزایش پرولاکتین

الف) درمان خانگی پرولاکتین بالا

• تغییر رژیم غذایی و کاهش استرس
• کاهش میزان ورزش های سنگینی که بدن را خسته و آزرده می کند.
• پرهیز از پوشیدن لباس هایی که به قفسه ی سینه فشار می آورد.
• پرهیز از پوشیدن لباس هایی که نوک سینه را تحریک می کند.
• استفاده از مکمل های غذایی ویتامین B6 و E

ب) درمان پرولاکتین بالا با تغذیه

غذاهای سرشار از زینک می تواند در کاهش سطح پرولاکتین بدن مؤثر باشد. غذاهایی نظیر گوشت گوساله، گوشت بوقلمون و حبوبات سرشار از زینک هستند. همچنین ویتامین B6 نیز در کنترل سطح پرولاکتین مفید خواهد بود که سیب زمینی، موز، قزل آلای وحشی، جوجه و اسفناج میزان تولید این ویتامین را افزایش می دهند.

ج) درمان پرولاکتین بالا با طب سنتی

طیفی از گیاهان وجود دارند که به عنوان آداپتوژن (سازش زا) [گیاهانی که سبب افزایش مقاومت و سرزندگی جسمانی می شوند] دسته بندی می شوند و چنین شایع است که سیستم غدد درون ریز را تقویت می کنند:

• گیلاس زمستانی(پنیر باد خواب آور)
• شیساندرا (اسچیساندرا)
• شیرین بیان
• جینسینگ آمریکایی
• رایگان (Eleuthero)
• آب قاشقی
• پنج انگشت

پنج انگشت که با نام بنگرو – گیاه باروری زنان – نیز شناخته می شود، در کلینک ها مورد مطالعه قرار گرفته است تا میزان توانایی آن در تاثیرگذاری بر سطح پرولاکتین مشخص شود و نتایج نشان می دهند که این گیاه توانایی کاهش سطح بالای پرولاکتین را دارد.

مطالعه ای که بر روی ۳۴ زن مبتلا به هایپرپرولاکتینمی انجام شد نشان داد سطح پرولاکتین در ۸۰٪ از این شرکت کنندگان کاهش چشمگیری داشته است. این زنان هر روز و به مدت یک ماه ۳۰ تا ۴۰ میلی گرم پنج انگشت مصرف کرده بودند که نتیجه ی آن کاهش سطح پرولاکتین، و همچنین کاهش علائم اختلالات قاعدگی مختلف بود.

چنین شایع است که گیاه پنج انگشت باعث تعادل هورمونی و تنظیم چرخه ی قاعدگی می شود. پنج انگشت با حمایت از سطح پروژسترون طبیعی بدن به داشتن یک مرحله ی لوتئال عادی، و تخمگ گذاری منظم کمک می کند. همچنین روش های درمان های زیر در طب سنتی به کاهش پرولاکتین کمک می کند؛

• مصرف ترکیب پودر سیاهدانه ۱۰۰ گرم + عسل ۴۰۰ گرم هر ۸ ساعت یک قاشق غذاخوری
• مصرف شونیسل : روغن سیاهدانه خوراکی ۴۰۰ گرم + عسل ۲۰۰ گرم + سرکه انگور خانگی ۱۰۰ گرم با هم ترکیب کنید هر ۸ ساعت دو قاشق غذاخوری
• بادکش وسیع کتف و در صورت نیاز حجامت عام
• یک قاشق چایخوری زنیان با عسل صبح ها
• یک استکان جوشانده برگ گردو با عسل عصرها

د) درمان دارویی پرولاکتین بالا

مهمترین روش درمان پرولاکتین بالا، «آگونیست دوپامین» است. این دارو به مغز فرمان تولید دوپامین را صادر می کند تا میزان ترشح پرولاکتین را کنترل نماید. درمان دارویی از جمله روش های بهبود هایپرپرولاکتینمی است که طی آن، داروهایی مانند کابرگولین و بروموکریپتین تجویز می گردد. این روش درمانی، تکنیک رایجی است که معمولاً روی اغلب بیماران جواب می دهد.

کابرگولین دارویی خوراکی است که تا زمان بارداری، به شکل دو بار در هفته استفاده می شود. اگرچه استفاده طولانی مدت از دوز بالای آن باعث مشکلات دریچه قلب می گردد؛ اما اثربخشی بهتری نسبت به بروموکریپتین دارد. از جمله عوارض این دو دارو می توان به سردرد، احساس سبکی سر و همچنین حالت تهوع اشاره کرد

ه) درمان پرولاکتین بالا با جراحی

عمل جراحی برای برداشتن تومورهای اطراف غده هیپوفیز، تنها زمانی استفاده می شود که نتوان با دارو به رفع این تومورها پرداخت. البته اگر تومورها باعث مشکلات بینایی هم شده باشند، باید فوراً با جراحی خارج شوند.

و) درمان پرولاکتین بالا با پرتو درمانی

اگر دارو درمانی و جراحی موثر نباشند، پزشک پرتو درمانی را برای کوچک کردن تومور های غده هیپوفیز تجویز می کند.