کولونوسکوپی چیست و چه فواید و عوارضی دارد؟

کولونوسکوپی یک روش پر کاربرد و مهم برای تشخیص بیماری های روده ای است. پزشک با توجه به سن و شرایط بیمار این روش را برای تشخیص بهتر بیماری برای او تجویز می کند. تانما در این مطلب ضمن بیان خطرات کولونوسکوپی، دلایل انجام کولونوسکوپی را برایتان بازگو می کند؛

کولونوسکوپی چیست ؟

کولونوسکوپی (Colonoscopy) پروسه ای است که برای تشخیص تغییرات یا ناهنجاری های روده بزرگ (کولون) و رکتوم و مقعد انجام می شود.

فواید و کاربرد کولونوسکوپی

از جمله فواید کولونوسکوپی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

بررسی علائم و نشانه های روده

کولونوسکوپی می تواند به پزشک شما در کشف دلایل احتمالی درد شکم ، خونریزی روده ، یبوست مزمن ، اسهال مزمن و سایر مشکلات روده کمک کند.

غربالگری برای سرطان روده بزرگ

اگر در سن 50 سالگی و بالاتر هستید و غیر از سن هیچ گونه فاکتور خطربرای سرطان روده بزرگ وجود ندارد پزشک کولونوسکوپی را برای غربالگری سرطان روده بزرگ توصیه میکند. کولونوسکوپی یکی از گزینه های غربالگری سرطان روده بزرگ است. در مورد ریسک فاکتور های سرطان روده در خانواده خود با پزشک خود صحبت کنید.

اگر پزشک به دنبال پولیپ ها باشد

اگر قبلاً پولیپ داشته اید ، پزشک ممکن است یک کلونوسکوپی پیگیری را برای جستجوی و برداشتن هرگونه پولیپ اضافی توصیه کند. این کار برای کاهش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ انجام می شود.

عوارض کولونوسکوپی

• واکنش نامطلوب به آرام بخش مورد استفاده
• خونریزی از محلی که نمونه بافت (بیوپسی) گرفته شده یا پولیپ یا بافت غیر طبیعی دیگری برداشته شده است.
• پارگی در دیواره روده بزرگ یا روده بزرگ (سوراخ شدن)

بعد از گفتگو در مورد خطرات کولونوسکوپی با شما، پزشک از شما می خواهد که فرم رضایت نامه را امضا کنید و مجوز انجام پروسه را بدهید. اگر هر کدام از علائم زیر را مشاهده نمودید بهتر است هرچه سریع تر به پزشک مراجعه نمایید.

• درد شدید شکمی
• سفت شدن و یا باد کردن شکم
• استفراغ
• تب
• خون ریزی مقعدی بیشتر از ۳۰ میلی لیتر در روز (چند قاشق غذاخوری)

مراحل انجام کولونوسکوپی

کولونوسکوپی روشی برای مشاهدی قسمت های داخلی روده ی بزرگ و راست روده و تشخیص و غربالگری هرگونه مشکل و بیماری را در این ناحیه امکان پذیر می سازد. فرآیند کولونوسکوپی به وسیله ی دستگاهی به نام کولونوسکوپ انجام می شود. این دستگاه دارای لوله ای بسیار باریک و انعطاف پذیر به طول ۱۵۰ سانتی متر است که دوربینی کوچک با قطر ۱ سانتی متر در قسمت سر آن قرار گرفته است.

با وارد کردن این لوله از طریق مقعد می توان تصاویر واضح و دقیقی از دیواره های داخل راست روده و روده ی بزرگ بر روی مانیتور دستگاه مشاهده کرد. بدین ترتیب می توان هر نوع زخم، التهاب یا بافت غیر عادی از جمله انواع پولیپ، تومور و سرطان روده را در این نواحی تشخیص داد یا اگر نیازی به انجام بیوپسی از دیواره های روده وجود دارد به راحتی توسط کولونوسکوپ نمونه گرفت. همچنین می توان در حین انجام کولونوسکوپی بافت های آسیب دیده مثل پولیپ ها را همزمان با انجام کولونوسکوپی از بدن بیمار خارج نمود.

اقدامات قبل از کولونوسکوپی

جهت انجام کولونوسکوپی، بهتر است کولون کاملا تمیز باشد. به همین خاطر، نوشیدن آب و مایعات پیش از انجام کولونوسکوپی توصیه می شود. مصرف برخی مواد غذایی بایستی از چند روز قبل قطع شود. در خصوص مصرف دارو بایستی گفت که هیچ گونه منع مصرفی وجود ندارد و داروها می توانند طبق روال قبل مصرف شوند، البته برخی داورها با این روش تداخل دارند. مصرف برخی داروها مانند داروهای رقیق کننده خون ، آسپیرین، داروهای انسولین، داروهای آرتروز و یا مکمل های آهن، بایستی طبق دستور و تجویز پزشک مصرف شوند.

پیش از انجام کولونوسکوپی ، مواردی مانند ریتم قلب، فشار خون بیمار و میزان اکسیژن خون بررسی می شود. داروها نیز از طریق تزریق وریدی، وارد خون می شوند، تا بیمار ریلکس شود و از شدت درد نیز کاسته شود. احتمال دریافت دوزهای بالاتری از داروها در حین کولونوسکوپی وجود دارد.

مراقبت های بعد از کولونوسکوپی

بعد از انجام کولونوسکوپی شما در ریکاوری قرار خواهید گرفت که معمولا حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می کشد تا اثرات بیهوشی از بین برود. شایع ترین مشکل پس از انجام کولونوسکوپی احساس نفخ و یا دفع گاز است. شما می بایست این گاز را دفع نمایید و به هیچ عنوان احساس خجالت نداشته باشید چرا که این امر شما را از نفخ و یا تنگی نفس در امان نگه می دارد.

همچنین ممکن است اثرات دریافت داروهای آرامبخش هنوز در شما وجود داشته باشد به همین دلیل نباید به سرکار بروید، رانندگی کنید و یا الکل بنوشید. اکثر افراد قادر هستند بعد از کولونوسکوپی غذا بخورند. درباره اینکه چه زمانی آسپرین و یا داروهای رقیق شدن خون خود را شروع نمایید حتما از پزشک سوال کنید.

از یکی از دوستان یا اعضاء خانواده تان بخواهید که بعد از اتمام کولونوسکوپی شما را به خانه برساند. اگر مانند اکثر بیماران داروی آرامبخش دریافت کرده باشید، بهتر است یکی از نزدیکان در 24 ساعت نخست بعد از کولونوسکوپی مراقبتان باشد. اگر حالت تهوع داشته باشید، پزشک دارو برای رفع علائم تجویز می کند. توصیه های زیر را در یک روز بعد از کولونوسکوپی رعایت کنید:

• از رانندگی یا کار با ماشین آلات سنگین حداقل تا یک روز بعد از کولونوسکوپی اجتناب کنید.
• داروهای مسکن یا ملین را طبق تجویز پزشک مصرف کنید.
• مایعات فراوان بنوشید، آب آلو گزینۀ مناسبی است که مدفوع را نیز نرم می کند.
• غذاهای سرشار از فیبر میل کنید یا مکمل های فیبر را در صورت لزوم بدون نسخه از داروخانه تهیه و مصرف کنید.
• استراحت کنید و از بلند کردن اشیاء سنگین یا فعالیت های بدنی شدید خودداری کنید.
• حتماً از یکی از نزدیکان بخواهید که در این یک روز مراقبتان باشد. اگر مجرد هستید، از یکی از دوستان یا اعضاء خانواده تان بخواهید که شب کنارتان بماند.
• اگر به دلیل مشکلات قلبی باید هر روز آسپرین مصرف کنید، نیازی به قطع آسپرین نیست. مصرف آسپرین در دوز پایین بعد از کولونوسکوپی خطری ندارد.

تغذیه قبل از کولونوسکوپی

صبح روز قبل از کولونوسکوپی نهایتا تا ۹ صبح , صبحانه بدون شیر و لبنیات و تخم مرغ میل نمایید .بعد از آن فقط از رژیم مایعات صاف شده استفاده نمایید که شامل آب میوه های بدون تفاله و با رنگ روشن مثل اب سیب, لیمو,اناناس یا انگور -سون اپ -چای یا قهوه که میتواند شیرین هم باشد – اب و عسل – آب کمپوت بدون میوه -اب یخ و سوپ صاف شده یا اب صاف شده گوشت و مرغ است.

از مصرف غذاهای جامدو میوه های دانه دار از قبیل انار-انگور-هندوانه خودداری فرمایید. از نوشیدن شیر-دوغ- مشروبات الکلی- نوشابه و سیگار خودداری فرمایید. اگر دچار یبوست هستید بهتر است دو روز از رژیم مایعات صاف شده استفاده نمایید. 6ساعت قبل از وقت تعیین شده ناشتای کامل باشید حتی آب هم میل ننمایید.

تغذیه بعد از کولونوسکوپی

تغذیه بعد از کولونوسکوپی بسیار مهم است. چون مراحل آماده سازی قبل از کولونوسکوپی باعث کاهش آب بدن می شود، برگرداندن مایعات و الکترولیت ها به بدن حیاتی است. ممکن است پزشک معالج توصیه کند که در چند ساعت بعد از کولونوسکوپی خیلی کم غذا بخورید یا اصلاً هیچ چیزی نخورید. اما در بقیه روز و فردای بعد از کولونوسکوپی باید مایعات فراوان بنوشید و غذاهای نرمی که هضم آسانی دارند و روده را تحریک نمی کنند، میل کنید.

پرهیزهای غذایی فوق را معمولاً فقط باید یک روز رعایت کنید، بااین حال تمام بیماران مانند هم نیستند. اگر سیستم گوارش نتواند رژیم غذایی معمول را بلافاصله بعد از کولونوسکوپی تحمل کند، بهتر است مصرف غذاهای نرم و آبکی را یک یا دو روز دیگر ادامه بدهید. بعد از کولونوسکوپی باید مایعات و غذاهایی میل کنید که به دستگاه گوارش فشار نیاورد. مصرف مایعات فراوان و غذاهای آبکی از دهیدراته شدن و کاهش آب بدن جلوگیری می کند.

همچنین معمولاً توصیه می شود که رژیم غذایی نرم و آبکی بعد از کولونوسکوپی رعایت شود؛ این رژیم شامل مقدار کمی لبنیات و غذاهای با فیبر کم است که هضمشان آسان است و مدفوع کمی تولید می کنند. خوراکی ها و نوشیدنی هایی که مصرفشان بعد از کولونوسکوپی مناسب است، عبارتند از:

• نوشیدنی های حاوی الکترولیت
• آب
• آب میوه
• آب سبزیجات
• دمنوش های گیاهی
• بیسکویت نمکی
• پوره سیب
• نیمرو
• سبزیجات نرم و آبپز
• کمپوت، به خصوص کمپوت هلو
• ماست
• ژله
• بستنی یخی
• پودینگ
• پوره سیب زمینی یا سیب زمینی آبپز
• کره بادام زمینی نرم
• نان سفید یا تست
• ماهی سفید نرم
• کره سیب

غذاهای ممنوع بعد از کولونوسکوپی

برای کمک کردن به بدنتان بهتر است، در روز بعد از کولونوسکوپی از مصرف غذاهای دیرهضم خودداری کنید. غذاهایی مانند غذاهای تند و سرشار از فیبر که روده را تحریک می کنند، در روز بعد از کولونوسکوپی ممنوعند. غذاهای سنگین و چرب نیز حالت تهوع بعد از بیهوشی عمومی را افزایش می دهند.

چون هوا هنگام کولونوسکوپی وارد روده بزرگ می شود، روده باز می ماند. به همین دلیل ممکن است گاز بیشتری نسبت به معمول از روده خارج شود. در این حالت بهتر است از مصرف نوشیدنی های کربنات دار پرهیز کنید، چون این نوشیدنی ها گاز شکم را بیشتر می کنند.

اگر پولیپ حین کولونوسکوپی برداشته شده باشد، پزشک رژیم غذایی خاصی را برای بعد از عمل توصیه می کند که شامل پرهیز از خوراکی هایی مانند آجیل، دانه ها و پاپ کرن به مدت دو هفته می شود. مصرف نوشیدنی ها و خوراکی های زیر در روز بعد از کولونوسکوپی توصیه نمی شود:

• استیک یا هر نوع گوشت قرمز سفت و دیرهضم
• نان سبوس دار
• بیسکویت های سبوس دار یا حاوی دانه های مختلف
• سبزیجات خام
• حبوبات
• بلال
• برنج قهوه ای
• میوه با پوست
• میوه های خشکی مانند کشمش
• نارگیل
• ادویه هایی مانند کاری، فلفل قرمز و سیر
• غذاهای تند و پرادویه
• پاپ کرن
• کره بادام زمینی با خرده های بادام زمینی
• غذاهای سرخ شده
• آجیل

موارد ممنوعیت کولونوسکوپی

کولونوسکوپی در برخی از موارد باید با احتیاط انجام شود. برای مثال، در شرایطی که فرد به زخم در روده (کولیت اولسروز) مبتلا باشد، باید این کار با احتیاط انجام شود. ضمن اینکه زمان اختصاص یافته برای انجام کولونوسکوپی در این دسته از افراد، باید کوتاه باشد.

گاهی انجام کولونوسکوپی با خطرات بسیار زیادی برای بیمار همراه است، به عبارت روشن تر ضرر انجام این کار، از سود آن بیشتر خواهدبود. در چنین شرایطی ممکن است پزشک متخصص گوارش، انجام کولونوسکوپی را برای بیمار ممنوع اعلام کند.

در واقع زمانی که جان بیمار به خطر بیفتد، نباید از این روش کمک گرفت. معمولا برای افرادی که سن آن ها خیلی بالاست یا به بیماری قلبی و ریوی مبتلا هستند، کولونوسکوپی با احتیاط بسیار زیاد برای بیمار انجام می شود و در برخی از شرایط برای این دسته از بیماران، از کولونوسکوپی به دلیل خطرات ناشی از آن صرف نظر می شود. همچنین در شرایطی که پزشک متخصص گوارش، این احتمال را بدهد که روده دارای مشکل است و احتمال سوراخ شدگی آن وجود دارد، کولونوسکوپی انجام نمی شود.

چنانچه فرد از داروهای خاصی مثل وارفارین یا آسپرین استفاده کند، باید تمهیداتی برای انجام کولونوسکوپی برای او در نظر گرفته شود تا مشکلی برای این فرد به وجود نیاید. کولونوسکوپی به طور معمول برای خانم های باردار انجام نمی شود ولی در شرایطی که جان فرد در خطر باشد باید این کار را با در نظر گرفتن تمهیداتی خاص انجام داد.