با نوروز و پیشینه آن آشنا شوید| آشنایی با آیین های اصیل ایرانی

با نوروز و پیشینه آن بیشتر آشنا شوید

نوروز باستانی در حقیقت نمادی از سالگرد بیداری طبیعت از خواب زمستانی است که به حیات منتهی می شود . جشن باستانی و کهن نوروز از اقوام مختلفی به یادگار مانده است ، جشنی که با رنگ و بویی ویژه، هویتی ایرانی گرفته و نماد پیوند اقوام و مردمان ایران است.

نوروز باستانی آغاز رستاخیر طبیعت، موعد رویش و تولد نباتات است و عقیده ما بر این است که همگام با طبیعت، ما نیز باید روزگار نو و تازه ای را با روح و روان تازه و پوشیدن لباس نو آغاز کنیم. مطلب زیر در مورد فلسفه و معرفی نوروز باستانی گرد آوری شده با تانما همراه شوید :

ریشه واژه نوروز باستانی

واژه نوروز از زبان فارسی میانه (nōgrōz) گرفته شده که ریشه در زبان اوستایی دارد. مورخان، معادل اوستایی آن را navaka raocah حدس زده اند.

امروزه در فارسی این واژه برای دو معنی استفاده می شود:

نوروز عام: روز آغاز اعتدال بهاری (برابری شب و روز) و آغاز سال نو

ایرانیان باستان از نوروز به عنوان «ناوا سرِدا» یعنی سال نو یاد می کردند. مردمان ایرانی آسیای میانه در دوره های سغدیان و خوارزمشاهیان، نوروز را نوسارد و نوسارجی، به معنای سال نو می خواندند

ریشه نوروز باستانی

نخستین پادشاهی که موجب رسمیت پیدا کردن نوروز شد کوروش کبیر بود. وی قبل از میلاد و در سال 538 دستور پاکسازی محیط زیست،ترفیع نظامیان،عفو مجرمان را به این روزها موکول کرد.

در دوران ساسانیان سال های کبیسه حساب نمی شد .

تاریخ برگزاری مراسم نوروز در هر دوره ۴ ساله، یک روز از موعد و وقت اصلی خود عقب می ماند و در نتیجه زمان نوروزباستانی در این دوران همواره ثابت نبوده و در فصل های گوناگون سال جاری بوده است.

پنج روز نخست فروردین جشنی همگانی بین عموم مردم بود از اینرو آن را نوروز عامه می گفتند و روز ششم فروردین که جشن نوروز به صورت درباری برگزار می شده است نوروز بزرگ نام داشته است. مجموعهٔ رسم های جشن بهاری نوروز با جشن سوری و آتش افروزی آغاز می شد و پس از برگزاری مراسم سال نو، در روز سیزده فروردین پایان می یافته است.

پیشینه نوروز باستانی

از سه هزار سال پیش از میلاد، در آسیای میانه و آسیای غربی دو عید، رواج داشته است، عید آفرینش در اوایل پاییز و عید رستاخیزی که در آغاز بهار، برگزار می شده است. بعدها دو عید پاییزی و بهاری به یک عید تبدیل گردیده و سر بهار جشن گرفته می شده است.

از پیشینه نوروز باستانی چنین می توان گفت که : نوروز را به نخستین پادشاهان نسبت می دهند. شاعران و نویسندگان قرن چهارم و پنجم هجری چون فردوسی، عنصری، بیرونی، طبری و بسیاری دیگر که منبع تاریخی و اسطوره ای آنان بی گمان ادبیات پیش از اسلام بوده ، نوروز را از زمان پادشاهی جمشید می دانند.

در خور یادآوری است که جشن نوروز پیش از جمشید نیز برگزار می شده و ابوریحان نیز با آن که جشن را به جمشید منسوب می کند یادآور می شود که : «آن روز که روز تازه ای بود جمشید عید گرفت؛ اگر چه پیش از آن هم نوروز بزرگ و معظم بود».

آداب نوروز باستانی

از رسوم نوروز باستانی درروزگار قدیم این بود که مردم در بامداد عید نوروز به یکدیگر آب می پاشیدند و شکر هدیه می دادند. دلبستگی ایرانیان به سنت های گذشته خود سبب شد که نوروز که سمبلی از شکوه و عظمت آنان بود، در سراسر دوران اسلامی، حتی در دوران خلفایی که اعتنایی به این رسومات نداشتند،

برپا شود و آشنایی و آگاهی فرمانروایان اموی و عباسی از آیین هدیه دادن به حاکمان دلیلی برای گرایش فرمانروایان عرب به برگزاری نوروز شد.

یک دیگر از آداب نوروز باستانی نزد ایرانیان این است که حدود دو هفته مانده به عید نوروز، مردم دانه های مختلفی مثل گندم، ماش، عدس، ذرت و ... را در ظروف و یا روی کوزه های زیبا می کارند تا در لحظه سال تحویل، سبزه ذرت، سبزه گندم یا سبزه عدس خود را روی سفره هفت سین قرار دهند.

در اوستا از کاشتن سبزه صحبت شده و از آن به عنوان نماد حقیقت و فضیلت یاد کرده است.

از آداب نوروز باستانی در ایران می توان به خانه تکانی اشاره کرد. اقوام و مردمی که نوروز را جشن می گیرند به این مناسبت نیز پایبند هستند. طی این برنامه، در آستانه تحویل سال تمام خانه و اسباب و اثاثیه گردگیری، شستشو و تمیز می شود. همچنین مردم کشورهایی مثل افغانستان و تاجیکستان هم این کار را انجام می دهند.

مردم ایران زمین آخرین پنج شنبه سال با دسته گل و خیرات به مزار عزیزان از دست رفته خود می روند تا برای آن ها طلب مغفرت و بخشش کنند.

پهن کردن سفره عید نوروز نیز رسمی مشترک در مراسم نوروز است. عناصر این سفره که در ایران سفره هفت سین نام دارد به دو نوع تقسیم می شوند:

عناصری که جنبه نمادین دارند: مثل سیر، سکه، سمنو، سبزه، قرآن و…
عناصری که جنبه خوراکی و پذیرایی از مهمان را دارند: مثل انواع و اقسام آجیل، شیرینی سنتی یا امروزی
در قرن های گذشته، اکثر مردم فقط سالی یکبار می توانستند پلو بخوردند که آن هم شب نوروز بود. در این شب، همه یا اکثر مردم پلو می پختند و از این پلوی نوروزی برای فقرا، سلمانی ها، حمامی ها، کدخدا و روحانی محل پیشکشی می بردند.

ایرانیان چند دقیقه قبل از تحویل سال تمام اعضای خانواده دور سفره هفت سین جمع می شوند و دعای تحویل سال می خوانند. دعای لحظه سال تحویل "یا مّقَلِّبَ القُلوبِ و الاَبصار، یا مُدبِّرَ الَّیلَ وَ النَّهار، یا مُحَوِّلَ الحولِ وَ الأحوالِ حَوِّل حالَنا اِلی اَحْسَنِ الحال" ، به معنی، "ای تغییر دهنده دلها و دیده‏ ها؛ ای مدبر شب و روز؛ ای گرداننده سال و حالت ها؛ بگردان حال ما را به نیکوترین حال" است. مردم با خواندن این دعا از خداوند طلب خیر در سال جدید می کنند.

از بامداد روز اول نوروز دید و بازدیدها شروع می شود در همه خانواده ها رسم است که به دیدار کسی که از نظر سن و شخصیت بر دیگران مزیت دارد بروند و دست او را ببوسند و تبریک بگویند و او نیز عیدی که شامل سکه یا پول است به آنها بدهد.

بعضی نیز صبح عید نوروز یک بشقاب گندم برشته که شامل: کنجد، گندم، شاهدانه، نخودچی و کشمش است به اضافه یک بشقاب نان شیرین به اضافه تخم مرغ رنگی یا سکه به کوچک ترها می دهند.

فلسفه نوروز باستانی

برخی براین باورند که خداوند در اولین روز از ماه فروردین کار خلقت انسان و سایر مخلوقات را به پایان رساند و آدمی برای سپاسگزاری و قدردانی از خداوند و نعمت های وی، به نیایش و شادمانی پرداخت.یکی دیگر از فلسفه های جشن نوروز را نزول فروهر های (Farvahar) (1) درگذشتگان به زمین در روز اول فروردین دانسته اند.

در کتاب اوستا، قدیمی ترین کتاب ایرانیان به جمشید «یم Yima» اشاره شده است. در این روایت؛ جم، دارای فره ایزدی بوده که به فرمان اهورامزد به جنگ با اهریمن پرداخته که موجب خشکسالی و قحطی و نابودی خیر و برکت شده بود.
با نابودی اهریمن وی بار دیگر شادمانی و خرمی و خیر و برکت را به مردم ارزانی داشته و هر درختی که خشک شده بود سبز شد و مردم آن روز را «نوروز» یا «روز نوین» خواندند و همگی به فرخندگی چنین روزی در تشتی جو کاشتند و این رسم برای ایرانیان جاودانه شد.

زمان نوروز باستانی

زمان نوروز باستانی از لحظهٔ اعتدال بهاری آغاز می شود. در دانش ستاره شناسی، اعتدال بهاری یا اعتدال ربیعی در نیم کره شمالی زمین به لحظه ای گفته می شود که خورشید از صفحه استوای زمین می گذرد و به سوی شمال آسمان می رود. این لحظه، لحظه اول برج حمل نامیده می شود، و در تقویم هجری خورشیدی با نخستین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه فروردین برابر است.

نوروز در ملل مختلف

علاوه بر کشور ایران کشورهایی مانند آذربایجان، افغانستان، قزاقستان، قرقیزستان، آلبانی، ترکمنستان، ازبکستان، کوزوو، کردستان عراق و گرجستان. نوروز را جشن می گیرند

تاجیکستان

نوروز در تاجیکستان یک مراسم و جشن خانوادگی محسوب می شود. رایج است که کل خانواده در نظافت خانه شرکت کنند. مردها قبل از روزهای اولیه ی بهار اقدام به کاشت بوته های گل در باغچه ها می کنند و همین مساله موجب شکوه بیشتر خانه های تاجیکی در فصل بهار می شود. تاجیکی ها نیز همچون ایرانی ها با قرار دادن هفت سین معروف که حاوی سیر سرکه سیب و .... است بر روی میز، سالی مملوء از برکت، زیبایی و نشاط را آغاز می کنند. تاجیکستان در روزهای عید مملوء از آهنگ است و می توان در هر ناحیه از کشور گروه هایی را مشغول رقص و پایکوبی دید.

ترکمنستان

ترکمنستانی ها نیز همچون ایرانیان آمدن بهار را با پختن انواع غذاهای ویژه ی محلی، برپایی مجالس رقص و پایکوبی و همچنین ترتیب دادن مسابقات خاص خوش آمد می گویند. ترکمنستان که از کشورهای استقلال یافته ی شوروی سابق است بنابر ارتباط فرهنگی نزدیک با ایران هر ساله در روزهای ۲۱ و ۲۲ مارس تعطیلاتی رسمی را به جشن نوروز اختصاص داده است. به این ترتیب مردم می توانند با فراغ بال اولین روزهای ورود بهار را جشن گرفته لذتی دوچندان را طی مراسمات خاص تجربه کنند.

افغانستان

جشن نوروز در افغانستان همراه با رسوم خاصی برای هر روز است. نوروز در تاریخ و فرهنگ افغانستان مظهر بزرگداشت زندگی، طبیعت و ارزش های انسانی است که ریشه های عمیقی در شعر و ادب، هنر و رسوم خانوادگی و اجتماعیِ این کشور دارد. نوروز در افغانستان یا به عبارتی در بلخ و مزار شریف هنوز به همان فر و شکوه پیشین برگزار می شود.

در روزهای اول سال، همه دشت های بلخ و دیوار و پشت بام های گلی آن پر از گل سرخ می شود. بلخ سبدی از گل سرخ یا اجاق بزرگی می شود که این لاله ها در آن می سوزد. این گل فقط در بلخ به وفور می روید و از این رو جشن نوروز و جشن گل سرخ هر دو به یک معنی به کار می رود.

از آیین و رسم نوروزی در سرزمین بلخ می توان به شست وشوی فرش های خانه و زدودن گرد و غبار پیش از آمدن نوروز و انجام مسابقات مختلف از قبیل بزکشی، شترجنگی، شترسواری، قوچ جنگی و کشتی گیریِ خاص این منطقه اشاره نمود.

آذربایجان

دربین مردم آذربایجان رسم بر این است پیش از رسیدن نوروز پوشاک نو خریده به خانه سروسامان داده فرش نو بافته و به استقبال نوروز می روند. مردم آذربایجان اعتقاد زیادی دارند که در اوایل جشن نوروز جای مهمی به اعتقادات و فال ها داده می شود،

به طوری که در شب چهارشنبه سوری دختران نورسیده در ته دل فالی گرفته و و مخفیانه پشت در نیمه باز به انتظار ایستاده و اگر در این هنگام حرف خوب و موافقی بشنوند،

آرزوی شان برآورده شده و اگر حرف نامناسبی می شنیدند، نیت شان عملی نمی شده است. بنابراین بر مبنای آیین نوروزی، مردم از بدگویی و حرف نامناسب دوری می جویند.

تصاویر نوروز باستانی