آب دور جنین در حفظ سلامت او بسیار مؤثر است و خانم های باردار باید نسبت به این مسأله هشیار باشند البته در چکاپ های ماهانه دوره بارداری، مراقبان سلامت و پزشکان نیز این مسأله را مورد توجه قرار می دهند. تانما در این مطلب ضمن بیان علل و عوارض کم شدن مایع آمنیوتیک، روش های پیشگیری و درمان کم شدن مایع آمنیوتیک را برایتان مطرح می کند؛

مایع آمنیوتیک چیست؟

در طول بارداری، جنین در حال رشد در داخل یک کیسه که حاوی مایعی به نام مایع آمنیوتیک بوده و در داخل رحم قرار دارد، در آغوش کشیده می شود. دیواره کیسه آمنیوتیک از دو عضو تشکیل شده است: کوریون و آمنیون یا همان پرده دور جنین.

این دو عضو، جنین را در داخل کیسه مایع آمنیوتیک، با اطمینان خاطر نگه می دارند. معمولا این دو عضو در زمان زایمان، هنگامی که موقع آن فرا رسیده است تا نوزاد متولد شود پاره شده و مایع داخل کیسه به بیرون تراوش می کند و اصطلاحا گفته می شود کیسه آب پاره شده است.

وظایف مایع آمنیوتیک

  • محافظت از جنین در زمانی که به شکم ضربه یا فشردگی وارد می شود.
  • به رشد شش ها و دستگاه گوارش جنین کمک می کند.
  • از جنین در برابر عفونت محافظت می کند.

کم بودن مایع آمنیوتیک

الیگوهیدرامنیوس Oligohydramnios یا کم بودن مایع آمنیوتیک یک مشکل غیرطبیعی در دوران بارداری و ناشی از کم شدن مایع آمنیوتیک (آب دور جنین در رحم) است. مایع آمنیوتیک نقش حیاتی در رشد مناسب جنین دارد و کم شدن مایع آمنیوتیک می تواند منجر به تولد نوزاد با ظاهری غیرمعمول و نامتناسب گردد. مایع آمنیوتیک معمولا در نیمه دوم سه ماهه سوم و اغلب زمانی که زایمان دیرتر از موعد مقرر اتفاق می­افتد، کم می­ شود. روی دیگر سکه، زیاد بودن مایع آمنیوتیک است که اصطلاحاً پلی­ هیدورآمینوس نامیده می­­ شود.

علائم کم شدن مایع آمنیوتیک

کم شدن مایع آمنیوتیک

میزان طبیعی مایع آمنیوتیک

جنین به طور منظم مقداری از مایع آمنیوتیک را می بلعد و آن را به شکل ادرار از بدنش خارج می کند. این به این معنی است که هر روز به طور طبیعی مقدار مایع آمنیوتیک کم و زیاد می شود.

مقدار مایع آمنیوتیک در طول دوران بارداری افزایش پیدا می کند. در ابتدا مقدار این مایع فقط چند میلی لیتر است اما در حدود هفته 36 بارداری این میزان به 800 تا 1000 ملی لیتر هم می رسد. از هفته 36 به بعد تا زمان زایمان از مقدار مایع آمنیوتیک به تدریج کم می شود.

اندازه گیری مایع آمنیوتیک

maximum vertical pocket) MVP)

بیشترین قطر قدامی – خلفی بزرگترین کیسه عادی از اندام جنین یا بند ناف اندازه گیری می شود که مقدار طبیعی آن 2الی 8 سانتی متر است .

amuiotic fluide index) AFI)

در این روش رحم به چهار قسمت مساوی تقسیم می شود که در هر یک از آنها قطر قدامی – خلفی بزرگترین کیسه اندازه گیری می شود. اعداد حاصل با هم جمع شده ومقدار طبیعی آن 5الی 24 سانتی متر است.

دلایل کم بودن مایع آمنیوتیک

نشت یا پاره شدن پردۀ آمنیوتیک

گاهاً مایع آمنیوتیک به دلیل پارگی جزئی یا بروز منفذ در پردۀ آمنیوتیک از بین رفته و منجر به الیگوهیدرامنیوس می­شود. این رویداد در هر مرحله از بارداری امکان ­پذیر بوده اما در روزهای نزدیک به زایمان احتمال وقوع آن بیشتر است.

ناهنجاری­های جنینی

عدم وجود کلیه یا سایر اختلالات کلیوی نظیر آنژزی (عدم تشکیل یک طرفه یا دو طرفه کلیه) و یا کلیه پلی کیستیک می­تواند تولید ادرار در جنین را مختل کند.

عوامل ژنتیکی

به ارث بردن ژن های غیرطبیعی در یک الگوی اتوزومی مغلوب یا اتوزومال غالب. اتوزوم به کروموزمهایی اطلاق می­گردد که در تعیین جنسیت نسل­های بعدی نقش مستقیم ندارند.

دکولمان یا کندگی جفت

مانند دکولمان جزئی، که باعث می­شود جفت از دیوار داخلی رحم کنده و لذا کمبود مایع آمنیوتیک ایجاد گردد. هر گونه بی نظمی در خون جفت و مواد مغذی مانع از تولید ادرار و بروز عوارض جدی خواهد شد.

عوارض کم شدن مایع آمنیوتیک

دلایل کم شدن آب دور جنین

بارداری دوقلو

کمبود مایع آمنیوتیک، باردار­ی های دو یا چندقلویی را بیشتر تهدید می­کند. سندرم انتقالی دوقلوها نیز می­تواند دلیلی برای بروز الیگوهیدرامنیوس باشد. سندروم انتقالی دو قلوها بیماری است که در آن یک قل در وضعیت کمبود و دیگری فزونی مایع آمنیوتیک قرار دارد.

علل مرتبط با دارو

استفاده از داروهای ضدالتهابی استروئیدی (NSAID) مانند اندومتاسین که برای کنترل درد و التهاب متوسط تا شدید در بیماری های روماتیسمی، استئوآرتریت حاد یا مزمن، آرتریت جوانان و درمان التهاب های غیر روماتیسمی تجویز می­شود و برخی از مهار کننده های) ACE آنزیم مبدل آنژیوتانسین)

عوامل خطرساز در کم شدن آب دور جنین

اگر مادر از نظر پزشکی مبتلا به موارد زیر باشد، خطر کمبود آب جنین، بیشتر است:

علائم کم بودن مایع آمنیوتیک

کم ­آبی جنین لزوماً با بروز نشانه ­های آشکار همراه نیست، اما اگر دلیل این کم ­آبی پارگی کیسه آمنیوتیک باشد، مادر به دلیل نشت مایع از واژن همواره احساس رطوبت و خیسی دارد. در این شرایط اندازه شکم نسبت به سن بارداری معمولا کوچک­تر است.

تشخیص کم شدن مایع آمنیوتیک

علائم کم شدن مایع آمنیوتیک

عوارض کم بودن مایع آمنیوتیک

  • نقص­های مادرزادی هنگام تولد
  • ناهنجاری یا عدم تکامل برخی از اندام های داخلی و خارجی نوزاد نظیر بیماری پا چنبری، مهمترین و شایع­ترین بیماری بدشکلی مادرزادی پا و دیسپلازی هیپ، بیماری دردناک و فلج­ کننده­ای که باعث ضعف و تورم مفصل ران شده و ناشی از رشد غیرطبیعی مفصل ران است.
  • زایمان زودرس
  • زایمان قبل از پایان هفته 37 بارداری
  • سقط جنین
  • مرگ نوزاد در رحم قبل از بیست هفته بارداری
  • مرده­ زایی
  • مرگ نوزاد در رحم پس از بیست هفته بارداری
  • مرگ نوزاد در مدت کوتاهی پس از تولد

از دیگر عوارض کم شدن آب دور جنین می توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • هیپوپلازی (رشد کم کل یا بخشی از یک اندام) ریه
  • سندرم باند (نوار) آمنیونی، در این بیماری نواری متشکل از بافت پوششی کیسه آمنیونی به دور اندام های جنین می پیچد.
  • سندرم فشرده سازی جنین
  • افزایش خطر ابتلا به عفونت های جنینی در مواردی که پردۀ آمنیوتیک به مدت طولانی پاره شده باشد.

تشخیص کم بودن آب دور جنین

پزشک برای تشخیص هر گونه مشکل یا اختلالات جنینی ضمن پرسش از مادر در خصوص وجود هرگونه بیماری مزمن، از تست­­ها و آزمایش­های تشخیصی نیز بهره می­گیرد.

سونوگرافی

سونوگرافی علاوه برای کمک به تائید تشخیص در تشخیص­های افتراقی نیز مؤثر است. مشاهده کلیه و مثانه جنین به منظور جلوگیری از دیسپلازی کیستی، انسداد کلیوی و انسداد مجاری ادراری با استفاده از سونوگرافی مقدور است.

بهتر است به منظور بررسی رشد جنین و حذف احتمال محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) که موجب الیگوری (کم ادراری) می­شود، آزمایش انجام شود. نوع خاصی از سونوگرافی به نام سونوگرافی داپلر نیز برای ارزیابی نارسایی­های جفتی در دسترس است. معیارهای تشخیصی عبارتند از:

  • سطح مایع آمنیوتیک کمتر از 5 سانتی متر
  • قطر کیسه در عمیق­ترین قسمت کمتر از 2-3 سانتی متر
  • حجم مایع آمنیوتیک زیر 500 میلی لیتر بین هفته های 32 تا 36 هفته بارداری
پیشگیری از کم شدن مایع آمنیوتیک

تشخیص کم شدن آب دور جنین

شاخص مایع آمنیوتیک

برای اندازه گیری حجم مایع آمنیوتیک (AFV) آزمایش­های متعددی وجود دارد که AFI (شاخص مایع آمنیوتیک) یکی از رایج ترین آنها است. ممکن است سطح مایع آمنیوتیک در حدود 8 درصد مادران باردار کم باشد اما تنها در 4 درصد موارد کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس) تشخیص داده می­شود.

بزرگ­ترین پاکۀ عمودی

این آزمایش این امکان را به پزشکان می­دهد تا حجم مایع آمنیوتیک را در عمیق ترین قسمت رحم بررسی کنند. بر اساس این آزمایش می­توان هرگونه پارگی پردۀ آمنیوتیک (ROM) را که موجب کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس) می­شود، تشخیص داد.

آزمایش خون مادر

آزمایش خون، مانند آزمایش غربالگری سرم مادر برای تشخیص کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس) در رحم و همچنین تعیین احتمال تولد نوزاد با اختلالات مادرزادی مانند سندرم داون و اسپینا بیفیدا (نقص مادرزادی لولۀ عصبی) استفاده می­شود.

پیشگیری از کم شدن مایع آمنیوتیک

  • بهتر است قبل از مصرف هر نوع دارو یا مکمل­های ویتامینه و گیاهی حتما با پزشک مشورت شود.
  • استفاده از رژیم غذایی سالم مخصوصا برای مادران مبتلا به دیابت
  • نوشیدن مایعات به اندازه کافی برای جلوگیری از کم آبی ورزش منظم
  • ترک سیگار
  • مراجعه به پزشک برای انجام معاینات و بررسی­ های منظم به منظور تشخیص هر گونه اختلال جنینی احتمالی

درمان کم بودن مایع آمنیوتیک

تزریق آب دور جنین (آمنیواینفیوژن)

تزریق محلول سدیم کلراید به داخل کیسه آمنیوتیک در مقطعی از بارداری باعث افزایش موقتی مقدار مایع آمنیوتیک می شود و از عوارض بعدی الیگوهیدرآمنیوس می کاهد.

تزریق محلول سدیم کلراید به داخل کیسه آمنیوتیک در طول زایمان از طریق لوله ای که وارد رحم می شود. اضافه کردن مایع برای کاهش فشار بر روی بند ناف در طول زایمان و کاهش احتمال جراحی سزارین انجام می شود.

تزریق مایع قبل زایمان

تزریق مایع قبل از زایمان از طریق تکنیک آمنیوسنتز به منظور افزایش وضوح تصاویر سونوگرافی. در این مورد، محلول سدیم کلراید به کیسه آمنیوتیک از طریق یک سوزن بلند به دیواره شکم تزریق می شود. معمولا پس از انجام این کار در طول یک هفته مجددا مایع آمنیوتیک کاهش می یابد اما اینکار در هنگام سونوگرافی به پزشکان در مشاهده استخوان بندی جنین و تشخیص برخی مشکلات کمک می کند.

تشخیص کم بودن مایع آمنیوتیک

درمان کم بودن مایع آمنیوتیک

رفع انسداد موقت مجاری ادراری جنین

در مواردی که اوروپاتی انسدادی (انسداد مجاری ادراری) جنین موجب کاهش مایع آمنیوتیک می­شود، سعی برآن است که ادرار جنین به رحم منتقل شود. شانت وزیکو- آمنیوتیک در کنترل سطح مایع آمنیوتیک پایین بسیار موثر است؛ اما در خصوص اثربخشی آن در حفظ عملکرد سیستم کلیوی و ریوی هنوز تردید وجود دارد.

استراحت مطلق مادر باردار

مادر باردار در صورت تشخیص الیگوهیدرآمنیوس باید استراحت کند یا در بیمارستان بستری شده و مایعات بدن او با مایعات خوراکی یا مایعات تزریقی تامین شود تا سطح مایع به مقدار طبیعی بازگردد.

خاتمه بارداری

در مواردی که زن باردار به الیگوهیدرآمنیوس دچار شود و در سه ماهه ی اول بارداری قرار داشته باشد، پزشک به احتمال زیاد سقط جنین را تجویز می کند.

آیا این مطلب مفید بود؟
نظر خود را بنویسید! لطفا کلیک کنید